WOJNY Z LITWĄ.

Od 1245r. Litwa posiadała jednego władcę jakim został książę (kunigas) Mendog. W 1248r. książę halicko-wołyński Daniel przyjął na swój dwór bratanków Mendoga, Towciłła i Edywida. Daniel wraz z nimi, Wikintem księciem Żmudzi, Jaćwingami i krzyżakami zawiązali koalicję przeciw Mendogowi. Towciłł i Edywid byli synami starszego brata Mendoga Dowsprunka, Wikint był zaś siostrzeńcem Mendoga. Siostra Wikinta była żoną Daniela. Wikint był wodzem wojsk żmudzkich które pokonały kawalerów mieczowych w bitwie pod Szawlami w 1236r. Ta klęska Zakonu Kawalerów Mieczowych, spowodowała że ten zakon połączył się z zakonem krzyżackim.

 

Bitwa pod Saule (Szawlami) w 1236r, w której Żmudzini zwyciężyli Zakon Kawalerów Mieczowych i krzyżowców.

 

Ok. 1250r. Towciłł z infanckimi krzyżakami przeprowadził kilka najazdów na Litwę, jednak Mendog w porozumieniu z krzyżakami przyjął chrzest w 1251r, a w 1253r. otrzymał od papieża koronę królewską. Mendog w ten sposób osłabił koalicję stworzoną przez Daniela I Halickiego, a Krzyżacy w 1259r. otrzymali Żmudź i północną Jaćwież od Mendoga. Te ziemie były praktycznie niezależne od Litwy, jednak krzyżacy „obdarowani” tymi ziemiami nie musieli o nie konkurować z Litwinami. Krzyżacy zaczęli podbijać ziemie żmudzkie, ale 13 VII 1260r. doznali klęski pod Durbe. W Durbe wybudowano zamek przy drodze Prusy-Inflanty, zamek ten rozdzielał tereny bagniste przy jeziorze Durbe.

 

 

O BITWIE POD DURBE

 

 

Bitwa rozegrała się przy zamku Durbe na podmokłym terenie, gdzie ciężkozbrojni nie mogli walczyć swym zwykłym sposobem tj. na koniu. Konie ze względu na mokre podłoże, wywracałyby się, a leżący rycerz, ze względu na ciężar zbroi miałby problemy ze wstaniem. Na radzie wojennej marszałek Henryk Botel zapytał możnego rycerza pruskiego Matto syna Pipina „..w jaki sposób należy zaatakować wroga, odpowiedział: Pozostawmy z dala od nas nasze konie, byśmy nie mieli żadnej nadziei powrotu do nich, i nacierajmy na wroga pieszo; lud w ten sposób pozbawiony pomocy koni wytrwa na polu walki, w przeciwnym razie bez wątpienia rzuci się do ucieczki”. Tej radzie sprzeciwili się rycerze króla Danii z Rewla i wielu innych twierdząc, że z powodu ciężaru zbroi nie będą mogli bez zbroi wytrwać w bitwie. Po tej rozmowie przybyli Kuronowie, którzy prosili pokornie, aby – jeśli Bóg da chrześcijanom zwycięstwo – zwrócono im wolno kobiety i dzieci”
Krzyżacy odmówili tej prośbie i z tego powodu Kuronowie odwrócili się od krzyżaków i w bitwie „… kiedy z przodu atakowali ich Litwini, z tyłu zaś Kuronowie, cały lud z obydwu krain porzucił braci i wiernych im ludzi i wycofał się. Wówczas od braci nie odstąpiło dwóch mężów z Prus, jeden z nich, Sambijczyk Sklodo z Kwedenow, ojciec Naluba, zwołał swoich krewnych i przyjaciół … następnie przystąpili odważnie do walki i bili się jakby drudzy Machabeusze, rozgorzała tam wielka bitwa, a po obu stronach padło wielu zabitych … w tej bitwie, w dniu św. Małgorzaty zginęli na ziemi kurońskiej na polu w pobliżu rzeki Durby: brat Burchard mistrz Inflant i brat Henryk Botel, marszałek pruski, a z nimi 150 braci, z ludu Bożego zaś tak wielka ilość, że tej liczby nie mogłem ustalić.”
[Kronika Ziemi Pruskiej 84]

 

 

 

Bitwa pod Durbe (Durben) w 1260r, w której Żmudzini zwyciężyli zakon krzyżacki (połączone siły z Prus i Inflant).

 

Dowódcą zwycięskich wojsk żmudzkich był książę żmudzki Treniota syn Wikinta, który po zwycięstwie uznał władzę Mendoga nad Żmudzią pod warunkiem zerwania przymierza z krzyżakami i porzucenie chrześcijaństwa. Od tego czasu wojska litewskie walczyły przeciw krzyżakom w II powstaniu pruskim i przeciw sprzymierzeńcom krzyżaków jakim byli książęta polscy. Treniota, po zamordowaniu Mendoga w 1263r. objął na krótko rządy nad Litwą. Następne dziesięciolecia będą dla Litwy okresem ekspansji na ziemie ruskie i okresem nieustannych walk z państwem krzyżackim.

 

Trojden – wielki książę litewski w latach 1269-1282

Trojden był wybitnym dowódcą. W 1270 pokonał w bitwie pod Karusami inflancką gałąź zakonu krzyżackiego, w 1279 rozgromił ponownie armię inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego w bitwie pod Aizkraukle.

 

Dowmunt – wielki książę litewski w latach 1282-1285

W 1283r. przyjął do swojego kraju pokonanych przez zakon krzyżacki Jaćwingów.

 

Budikit – wielki książę litewski w latach 1285-1291, protoplasta dynastii Giedyminowiczów.

W 1289 roku, na czele 8000 zbrojnych, dokonał najazdu na Sambię.

 

Butywid – wielki książę litewski w latach 1291-1294, brat Bidikita.

Okres ciągłych wzajemnych najazdów, gdzie po stronie krzyżackiej wyróżnił się komtur Ragnety Ludwik von Liebenzell.
W jednej z wypraw na „Auksztocie, ziemi należącej do króla litewskiego, spalił wioskę Romene, która zgodnie z wierzeniami była święta i wziął w niej wszystkich do niewoli i zabił”. Wiele wypraw na Żmudź spowodowało jej krótkotrwałą kontrolę krzyżacką.

 

Witenes – wielki książę litewski w latach 1295-1316, syn Butywida.

Krzyżacy w latach 1297–1315 zorganizowali co najmniej 27 wypraw na Litwę. Witenes w 1298 roku wmieszał się w konflikt między Rygą, a zakonem krzyżackim. Ryżanie żyjący z handlu z Litwą i Połockiem chętnie wspierali Litwinów w walce z krzyżakami. Sojusz Litwy z Rygą osłabił poczynania Zakonu. Z kolei Krzyżacy usiłowali podburzyć możnych żmudzkich i lud przeciwko władcy Litwy, tak, że wielki książę musiał uśmierzać bunt swoich poddanych. W konsekwencji Witenes najechał posiadłości zakonne zajął zamek Korkhaus i rozbił Krzyżaków w bitwie nad rzeką Trejderą. Zginęło ok. 1500 z wojsk krzyżackich. Interwencja nie zakończył się jednak sukcesem, gdyż w wyniku wsparcia pruskiej gałęzi zakonu krzyżackiego Litwini zostali rozbici w krwawej bitwie pod Neuermühlen, dzisiaj Adaži. W bitwie tej zginęło ok. 4000 Ryżan i Litwinów. Wielki mistrz Gotfryd von Hohenlohe wysłał do ziemi inflanckiej komtura królewieckiego z wieloma braćmi i zbrojnymi. W bitwie tej brali udział Prusowie z Sambii; „…W tej bitwie pewien Prus z Sambii … stanął i bił nieprzyjaciół, aż mu ręka omdlała i przywarła do miecza…” [Kronika Ziemi Pruskiej 269]. Po tej bitwie wojska krzyżackie próbowały zdobyć Rygę, ale król duński Eryk VI zagroził najazdem na Inflanty. Przy pośrednictwie papieża Bonifacego VII osiągnięto rozejm, ale sojusz pomiędzy Rygą, a Litwą trwał przez kolejne lata.

 

Ryga, jedno z najpiękniejszych miast Europy. Na pierwszym planie zamek krzyżacki, przeniesiony w 1330r. po zburzeniu pierwotnego zamku w centrum miasta w 1297r. przez mieszczan. W 1484r. ponownie zburzony podczas konfliktu Rygi z Zakonem i ostatecznie odbudowany 1515r.

Charakterystyczne trzy najwyższe kościoły ryskie: św. Jakuba (1225r), katedra Najświętszej Marii Panny (1211r.), św. Piotra (1209r.)

 

Cztery tysiące wojów litewskich pod dowództwem Witenesa wracało z łupieskiej wyprawy na Warmię. Litwini mordowali ludzi, rabowali kościoły, a nawet spalili Lidzbark, prowadząc ze sobą 1200 jeńców. 28 kwietnia 1311 r. we Wopławkach k. Kętrzyna wielki komtur Henryk von Plötzkau z rycerzami zakonnymi i pruskimi podjęli atak na wojsko litewskie i po dwukrotnym przypuszczeniu szturmu na ich obozowisko otoczone zasiekami pokonał najeźdźców. Krzyżacy odbili jeńców, a z czterotysięcznego oddziału litewskiego udało się zbiec tylko kilkudziesięciu Litwinom.

 

 

Na cześć tego zwycięstwa ufundowano klasztor cysterek- benedyktynek w Toruniu – E. C – kościół Mariacki na Starym Mieście w Toruniu.

 

 

Giedymin- wielki książę litewski w latach 1316-1341, brat stryjeczny Witenesa

Polityka Giedymina była głównie skierowana na południowy wschód tj. na podbój ziem ruskich.
W początkowym okresie panowania Giedymina w 1320r. doszło do wyprawy krzyżackiej na Miedniki. Żmudzini zaatakowali wojsko krzyżackie, wywiązała się ciężka walka w gęstwinie leśnej Narzuciwszy swoje warunki walki, Żmudzini wykorzystali okazję i rozgromili wojska zakonne. Zginął wielki marszałek Henryk von Plötzkau, dwudziestu dziewięciu zakonników i liczni rycerze pruscy i niemieccy z Kłajpedy. Rycerza Gerharda Rude wójta sambijskiego, Żmudzini poświęcili bogom, paląc go w zbroi wraz z koniem. Była to największa klęska zakonu w walce ze Żmudzinami od porażki pod Durbą z lipca 1260 roku.
W 1323r. Dawid zarządca Grodna, najechał ziemie wokół Rewla należące do króla duńskiego sprzymierzonego wtedy z państwem krzyżackim. Słabo broniona ziemia rewelska została spustoszona, uprowadzono pięć tysięcy jeńców. Rewanżem litewskim za zawarcie przymierza z krzyżakami były najazdy księcia pskowskiego Dawida na ziemie należące do Nowogrodu w latach 1323-1324. Na początku lutego nastąpił najazd Dawida na ziemię rewelską. Słabo broniona ziemia rewelska została spustoszona. Samo miasto Rewel, ze względu na swoje bardzo duże mury obronne z 45 basztami ostało się nietchnięte.

 

 

Rewal (Talinn) z charakterystycznym układem górnego i dolnego miasta. Rycina ukazuje potężnie ufortyfikowane miasto.

Talinn – piękna estońska stolica.

 

Miasto górne z zamkiem i katedrą NMP (1219r.)  Dolne stare miasto z katedrą św. Olafa (1267r.) i wgłębi z kościół św. Mikołaja (1230r)

 

Giedymin umiejętnie rozgrywał kwestię swojego chrztu. Stolica apostolska mając nadzieję na chrzest Litwy nie dopuszczał krzyżaków do zbrojnych rejz na tereny krzyżackie, w ten sposób Litwa mogła skoncentrować swe siły wojskowe na zdobyczach terytorialnych kosztem księstw ruskich. W Rydze pod koniec 1323r. zawarto pokój pomiędzy Litwą, a krzyżakami. Zawarcie pokoju nie oznaczało całkowitego wstrzymania działań militarnych. W 1329r. doszło do krucjaty wojsk krzyżackich i czeskich na Żmudź, jednak akcja sprzymierzonych wojsk polskich na ziemię chełmińską spowodowała odwrót wojsk krucjatowych uchroniły Żmudź. Odwetem na Litwie była krucjata w 1330r. zorganizowana przez hrabiów Marchi i Mandy na okręg Waykinia i spalenie przedzamcza Zamku Giedymina przez oddziały wojsk zakonnych z Ragnety.

 

Zamek Giedymina w Wilnie – widok obecny i rekonstrukcja komputerowa

 

Krzyżacy wykorzystywali rycerzy – rozbójników do działań destabilizujących na Litwie, dzisiaj byśmy nazwali tę działalność wojskową „działaniami hybrydowymi”. Do tego celu wykorzystywano dobrze wyszkolonych rycerzy najczęściej Prusów dobrze obeznanych w walce w lesie i z zaskoczenia, tacy średniowieczni komandosi z sił specjalnych. Piotr z Dusburga [352 i 353] opisał czyny jednego z następców słynnego Marcina Golina, pochodzącego z biskupstwa warmińskiego Prusa o imieniu Mucke, zwanego też Prewitte. Pewnego dnia Mucke wraz z dziewiętnastoma towarzyszami spotkał w puszczy czterdziestu pięciu polujących Litwinów. Udało mu się zaskoczyć i zabić śpiących Litwinów. Wkrótce po tym czynie Mucke z niewielką liczbą towarzyszy spostrzegł w puszczy duży oddział litewski i początkowo zaczęli uciekać przed nimi, ze względu na wielką przewagę oddziału litewskiego. Podczas ucieczki zostawili wszystko co zbędne, nawet żywność. Głodni postanowili walczyć i w nocy zabili śpiących Litwinów, uprowadzając ich konie i uzbrojenie.

 

Kiejstut – książę trocki, współrządca Litwy 1345-1382, syn Giedymina

Kiejstut praktycznie współrządził na Litwie ze swym bratem Olgierdem, Olgierd zarządzał południowo- wschodnimi terytoriami litewskimi, zaś Kiejstut zachodnią częścią, głównie Auksztotą (etniczną Litwą) i Żmudzią. Swoją siedzibę ustanowił początkowo w starym zamku w Trokach, a później w nowym zamku na wyspie też w Trokach.

 

Nowy zamek Kiejstuta z 1275r. w Trokach.

 

Ze względu na wybór terytorium, Kiejstut był zaangażowany w ciągłą walkę z Prusami Zakonnymi. W tym okresie Litwa doznała dwóch wielkich klęsk militarnych z wojskami Prus krzyżackich.
Zwyciestwo nad rzeką Strawą w dniu 2 II 1348r. Do bitwy doszło, przy spotkaniu najezdczego 4 tys. oddziału krzyżackiego pod wodzą komtura wielkiego Winrycha von Kniprode z 9 tys. oddziałem wojsk litewskich. W bitwie uczestniczyło czterech synów Giedymina tj. Narymunt, Monwid, Kiejstut i Olgierd. Po szarży zbrojnych, straty strony litewskiej wyniosły ok. 6 tys. zabitych w tym dwoje książąt Narymunt, Monwid. Strona krzyżacka straciła ok 60 ludzi.

 

 

POJMANIE KIEJSTUTA PRZEZ WINDEKAJMÓW

W 1361r. w okolicach jeziora Ublik, znajdował się obóz wojskowy oddziału litewskiego, który brał udział w napadzie na ziemie w okolicach Kętrzyna m. in. zdobyli i zniszczyli dwa zamki krzyżackie w Piszu i Okartowie, niedaleko jeziora Śniardwy. Załogi z zamków Rastemburgu (Kętrzyn) i Barten (Barciany) zaatakowali obóz litewski w którym przebywali książęta: Kiejstut z synem Patrikasem i Olgierd. Kiejstut mając ok. 50 lat, był nadal sprawnym rycerzem, co udowodnił w potyczce:
„w którem to spotkaniu brat Werner von Windekeim króla zepchnął z konia, który powstawszy i uchwyciwszy puklerz i oszczep, przebił konia rycerza. Mikołaj Windekeim, którego koń iść nie mógł, stanął na pniu jednym, który to Mikołaj lubo w rękę był raniony, nadbiegł i na króla się rzucił, pragnąc go przebić, lecz król zbroją osłoniony, został nienaruszony i rzekł do niego: „przestań na mnie godzić”; a on odpowiedział: „czemu się na poganach mścić nie mam?” I znowu raz zadał. A król rzekł znowu: „przestań, ja jestem Kiejstut, pójdź za mną, ja ciebie obdarzę”; a on nie chciał, mówiąc: „panowie moi więcej mi dadzą w jednej godzinie niżeli ty po wszystkie czasy”. I prosił, aby mu podano konia, co się też stało, a wsiadłszy na niego, ujechał … Mikołaj von Windekeim i Jan von Ekersberg ścigają króla i pojmanego prowadzą na stanowisko i pod strażą go tam trzymają”. [Kronika Wiganda z Marburga rozdz. X]

Werner i Mikołaj von Windekeim (w kronice Wiganda zapis: Wyndekaym, Windekaym) byli Prusami, prawdopodobnie w służbie u komtura rastemburskiego. Zamek, a wcześniej strażnica została wybudowana na miejscu dawnego grodu pruskiego Rast, stąd niemiecka nazwa Rastemburg. W niedalekiej odległości tj. ok 4 km od zamku znajduje się wieś o nazwie spolszczonej Windykajmy (dawn. Windekaym, Windekeim, Windkeim, Windtkeim, Windtken) i prawdopodobnie Werner i Mikołaj z niej pochodzili.

 

 

Zwycięstwo pod Rudawą 17 II 1370. Tym razem najeźdźcą była Litwa, 17 tys. armia litewska dowodzona przez Kiejstuta i Olgierda wkroczyła na Sambię. W bitwie towarzyszyli ich synowie: Witold i Jagiełło. Do bitwy doszło w pobliżu zamku Rudau. Wojska krzyżackie w sile ok. 10 tys. dowodzone przez wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode składały się z sił zakonnych Prus i Inflant, poborowi ze szlachty pruskiej, kontygent duńsko-estoński i rycerze goście Zakonu – krzyżowcy. Po stronie litewskiej brały udział wojska litewskie, żmudzkie, ruskie i tatarskie. Kontyngent duńsko-estoński na lewym skrzydle armii Zakonu prawdopodobnie skutecznie odepchnął jeźdźców ze Żmudzi, ale był wielokrotnie atakowany przez Tatarów z łuków, co w szczególności mocno zdziesiątkowało łatwiej opancerzoną piechotę. W tym samym czasie konne chorągwie Zakonu i rycerzy gości atakowały piesze oddziały ruskie poprzedzające główne siły litewskie. Po rozbiciu piechoty ruskiej doszło do gwałtownego ataku na litewskie chorągwie. Bitwa była wyrównana, w której obie strony ponosiły duże straty. Rycerze goście i Estończycy wyparli lekkozbrojnych Tatarów i uderzyli w prawą flankę wojsk litewskich, po czym wojska litewskie poniosły duże straty i wycofały się z pola walki.. Straty po stronie litewskiej wyniosły ok. 5,5 osób , zaś po stronie Zakonu i sojuszników ok. 3 tys. ludzi, 200 braci (26 dowódców) w tym wielki marszałek Henning Schindekopf. Bitwa była ostatnim poważnym zagrożeniem ze strony Litwinów w Prusach w XIV wieku.

Po śmierci Olgierda w 1377 roku. Kiejstut uznał Jagiełłę syna Olgierda za Wielkiego Księcia. Popularność Kiejstuta zaczęła niepokoić Jagiełłę i zawarł przeciwko niemu tajne porozumienie z Zakonem Krzyżackim. Dowiedziawszy się o tym, Kiejstut w 1381 r. zaatakował Wilno, aresztował Jagiełłę i sam objął tron Wielkiego Księcia. Po ucieczce Jagiełły w 1382 r. doszło do połączenia się z siłami krzyżackimi i utraty Trok i Wilna. Kiejstut i Witold próbowali negocjować z Jagiełłą. Pełniący rolę negocjatora brat Jagiełły, Skirgiełło, doprowadził do ich uwięzienia. Na rozkaz Jagiełły uduszono Kiejstuta w Krewie.

 

Witold – książę litewski, w latach 1384–1389 książę grodzieński, brzeski, suraski, drohiczyński, wołkowyski, kamieniecki, w latach 1392–1401 namiestnik Litwy, od 1401 wielki książę litewski, syn Kiejstuta i kapłanki Biruty.

Po śmierci Kiejstuta, Witolda też przewieziono do Krewa, z którego niedługo potem uciekł. Po ucieczce Witold udał się do państwa zakonnego, gdzie wraz z Zakonem dowodził rejzami na Wielkie Księstwo. Zajął Troki i podejmował się wypadów na Wilno. W 1384 r., doszło do pogodzenia się Witolda i Jagiełły. Witold powrócił na Litwę. Poprzez unię personalną Litwy z Polską uzgodnioną w Krewie w 1385r. wybrano Jagiełłę na króla Polski, zaś Witoldowi przyznano godność wielkiego księcia, co dało mu szeroką autonomię. Witold zastawił Żmudź Zakonowi w 1398r w traktacie pokojowym na wyspie Sallin. W traktacie tym rozdzielono wpływy na Rusi, Witold miał otrzymać ziemie Nowogrodu Wielkiego, zaś Zakon Psków. Krzyżacy obiecali pomóc Witoldowi w walce z Tatarami podległymi państwu mongolskiemu Timura czyli „Złotej Ordzie” i wysłali ze swej strony oddział składający się z pięciuset jeźdźców do walk z Tatarami. Po miażdżącej klęsce Witolda w bitwie nad rzeką Worsklą ze Złotą Ordą w 1399 r. rozpoczęła się decydująca zmiana w jego polityce zagranicznej. Do tej pory próbował pozyskać zakon, aby mieć poparcie dla swoich strategicznych ambicji na Wschodzie, teraz jednak przejął inicjatywę na Żmudzi. Witold wspierał niezadowolonych z rządów Zakonu Żmudzinów. Opór Żmudzinów przeciwko rygorystycznemu pobieraniu dziesięciny kościelnej i innych kanonicznie uzasadnionych podatków wywołał niezwykle restrykcyjne działania zakonu. W 1409r. wybuchło powstanie żmudzkiej szlachty, która do tej pory była w dużej mierze lojalna wobec Zakonu. Wynikający z tego otwarty konflikt doprowadził następnie do decydującej klęski państwa krzyżackiego wobec Unii polsko-litewskiej.