Rycerz Chrystusowy zadaje więc śmierć z całkowitym spokojem …
jeśli umiera, to dla swego dobra, jeśli zabija, to dla Chrystusa …
Zabijając złoczyńcę, nie postępuje jak zabójca, ale, że tak powiem, jak złobójca.
…. Zabić nieprzyjaciela dla Chrystusa, to pozyskać go dla Chrystusa …
Zabijając poganina, Chrześcijanin może się okryć chwałą, gdyż działa na chwałę Chrystusa;
śmierć Chrześcijanina zostaje sowicie wynagrodzona przez jego Króla.
św. Bernard z Clairvaux, Liber ad Milites Templi de laude novae militiae
ernard z Clairvaux, opat cysterski, mistyk i doktor Kościoła, współorganizator II wyprawy krzyżowej. Treści w dziele Liber ad Milites Templi de laude novae militiae pisane dla templeriuszy stają się główną ideologią walki z niechrześcijanami. Niechrześcijanie zwani poganami są potraktowani nie jako ludzie lecz jako idea zła. Piąte przykazanie „Nie zabijaj” zostało zastąpione „Zabij zło” inaczej poganin to „zło”, które trzeba zlikwidować, zniszczyć. Ta zbrodnicza wypowiedź Świętego, Doktora Kościoła zdejmowała odpowiedzialność moralną za zbrodnie popełnione przez mnichów-rycerzy. Odtąd członkowie zakonów rycerskich i krzyżowcy będą mogli bez konsekwencji moralnych, wyrzutów sumienia mordować dzieci, kobiety i mężczyzn, palić ich domy, zabierać ziemie….na chwałę Chrystusa. Ta krwawa „ewangelizacja” ma stać się „dobrem wiecznym” dla ofiar pogromów. Tu nie chodzi o walkę obronną chrześcijaństwa przeciw poganom, tu chodzi o agresywną postawę wobec „zła” jakim są ludy niechrześcijańskie. Ta zakłamana i szatańska ideologia Bernarda z Clairvaux doprowadziła do śmierci narodów i wielu milionów ludzi. Prusowie stali się ofiarą ideologii krucjatowej i za to Bernard opat nigdy już nie powinien być nazwany Świętym, winien być potraktowany jak inni podobni mu ideolodzy np. Hitler, Stalin czy Mao. Owoce ich pracy to niesienie śmierci w różnych wymiarach.
Pośrednim owocem „pracy” Bernarda było też powstanie Zakonu krzyżackiego w 1190r. w Akce.
Szwagrem króla Andrzeja II był książe śląski Henryk Brodaty (ich żony Gertruda i Jadwiga były siostrami księcia Meran von Andechs). Henryk Brodaty wraz z Leszkiem Białym i Władysławem Laskonogim w ramach trójprzymierza przygotowali wyprawy grabieżcze na Prusów w latach 1222 i 1223. Pomimo dużego wkładu finansowego Piastowie nie byli w stanie nic osiągnąć. W 1222 r. Henryk Brodaty nadał krzyżakom wieś Łasusice. Przyjaciółmi wielkiego mistrza Hermana von Salza byli Ekbert biskup Bambergu i Berthold patriarcha Akwilei, a ci ostatni byli …braćmi Jadwigi (późniejszej świętej) i Gertrudy. Wstawiennictwo biskupów-szwagrów i zapewne żony Jadwigi u Henryka Brodatego spowodowało sprowadzenie krzyżaków do Polski. Możliwe, że w tym samym czasie Henryk Brodaty zaproponował Konradowi Mazowieckiemu sprowadzenie krzyżaków na jego ziemie, jednak realizacja tego zamierzenia rozpoczęła się po wypędzeniu krzyżaków z Węgier.
I FAZA PODBOJU ZIEM PRUSKICH
Krzyżacy po „nauczce węgierskiej” przystąpili do prawnych negocjacji w sprawie nadania Chełmna i ziem jemu przynależnych oraz ziem zdobytych na Prusach. Nadania księcia Konrada Mazowieckiego na rzecz krzyżaków w 1228 r. i 1230 r. (tzw. przywilej kruszwicki), potwierdzenie tych nadań przez papieża w 1230 r. oraz mandaty papieskie w 1233 r. wzywające krzyżowców do podporządkowania się krzyżakom w trakcie krucjaty przeciw Prusom dały uprawomocnienie posiadania Ziemi Chełmińskiej. W 1234 r. papież wystawił bullę protekcyjną dla krzyżaków w zamian ich oddania się pod opiekę Stolicy Apostolskiej. Krzyżacy już byli pod opieką papieską, zaś kolejnym opiekunem stał się cesarz Fryderyk II, który potwierdził nadanie Chełmna i ziem przynależnych dla Zakonu, zaś wielki mistrz zdobył uprawnienia równe książętom Rzeszy. Ten przywilej zwany „Złotą Bullą z Rimini” spisany w 1235 r. został antydatowany na 1226 r. i spowodował, że Konrad stracił podstawę prawną do ingerencji w sprawy Ziemi Chełmińskiej. Zakon dopiero po nadaniach Konrada przystąpił do działań, gdzie pierwszym ich grodem została fortyfikacja zwana „Vogelsang” czyli „ptasim śpiewem”. Rzeczywiście nazwa adekwatna, bo krzyżacy wtedy „cienko śpiewali”, było ich kilku i to na lewym brzegu Wisły naprzeciw obecnego Torunia. Dlaczego Vogelsang wybudowano na lewobrzeżnym brzegu Wisły? Odpowiedź jest prosta: w 1230 r. Prusowie kontrolowali całą Ziemię Chełmińską, natomiast Konrad Mazowiecki nadawał krzyżakom ziemie nad którymi w rzeczywistości nie panował i których faktycznie nie posiadał.
Warownia w Starym Toruniu (obraz malowany w późniejszym okresie przedstawia pogańskich Prusów jako Turków – pogan.
Dopiero w 1231 r. krzyżacy przy wsparciu wojsk Konrada przeprawili się na drugi brzeg Wisły i założyli gród w Starym Toruniu. Ciekawe, że podstawą grodu stał się wielki dąb, który został otoczony obwarowaniami i murami. Już w 1232 r. krzyżacy wraz krzyżowcami (zapewne mazowieckimi) opanowali Chełmno, ale nie mogli jeszcze panować nad Ziemią Chełmińską.
Pierwszym krokiem zdobycia i ujarzmienia Prusów była wielka bitwa nad rzeką Sirgune (Dzierzgoń). Bitwa rycerstwa pruskiego z wielkiej ziemi Pomezanii z wielką krucjatą z udziałem:
– sił książąt polskich (wojska księcia śląskiego Henryka Brodatego jego syna Henryka Pobożnego, wojska księcia Konrada Mazowieckiego, jego syna Kazimierza księcia kujawskiego, Władysława Wielkopolskiego, Henryka Brodatego księcia śląskiego (razem 11,2 tys. żołnierzy).
– sił książąt pomorskich (wojska księcia gdańskiego Świętopełka i jego brata Sambora księcia lubiszewskiego. (5 tys. żołnierzy).
– sił wojsk krucjatowych z Niemiec (5 tys. żołnierzy).
– siły krzyżackie czyli kilkunastu braci-rycerzy wraz z giermkami.
Bitwa była zacięta i początkowo wyrównana, jednak przewaga krzyżowców przeważyła szalę zwycięstwa.
Ilość wojsk pruskich ok. 8 tys. żołnierzy, zaś przewaga wojsk krzyżowych trzykrotna nad wojskiem pruskim. Prusowie ze względu na małą ilość wojska ustawili swe szyki obok gęstego lasu, gdzie w sytuacji kryzysowej mogli uciec. W początkowej fazie bitwy, walka była wyrównana. Ustawienie, męstwo i uzbrojenie Prusów wystarczało, by równoważyć przewagę liczebną przeciwnika. Druga faza to przejście wojsk Pomorzan przez gęsty las i uderzenie z boku wojsk pruskich. Ten ruch spowodował poszerzenie linii walki i odcięcie możliwości ucieczki Prusów z pola walki. Ta bitwa w konsekwencji stała się wielką rzezią dla Prusów (5 tys.), ale też dla krzyżowców (4 tys.). Bitwę wygrali Pomorzanie i Polacy, zaś wygraną zgarnęli krzyżacy. Konsekwencją tej bitwy było wybicie dużej części rycerstwa pruskiego czyli przywódczej części społeczeństwa Ziemi Pomezańskiej. Pozostali nobile, by chronić swych ludzi (rody) musieli się poddać. Prusowie z innych ziem, nie chcieli walczyć za Pomezanię lub nie zdążyli jej udzielić. Tak czy inaczej niezależność ziem pruskich spowodowała niemożność przeciwstawienia się dużym formacjom wojsk nieprzyjacielskich. Brak wytworzenia instytucji naczelnika wszystkich ziem pruskich, bo taki naczelnik mógłby się usamodzielnić i stworzyć królestwo spowodowało w konsekwencji utratę niepodległości. Prusowie nie chcąc utraty wolności od swego króla, pogrążyli się w niewolę u obcego. Nastąpiły negocjacje Pomezan z najeźdźcą poprzez legata papieskiego z krzyżakami i zapewne doszło do układu, gdzie nobile pozostawali przy swych ziemiach i prawach zwyczajowych, natomiast musieli wejść w prawo lenne i zostali zmuszeni do chrztu. Wielu Pomezan wtedy już było chrześcijanami. Chrześcijanie i przymuszeni do nawrócenia zdobywali jednak wolność osobistą tzn. nie mogli zostać niewolnikami lub oddanymi w poddaństwo. Prawo lenne wymagało opłaty za majątek w formie pieniężnej i służby wojskowej.
Krzyżacy podobnie jak Kawalerowie Mieczowi na wzór rzymski, a może na wzór Wilhelma Zdobywcy na ziemiach zdobytych budowali twierdze przeważnie na zdobytych pruskich grodach, które miały strzec i stawać się centrami nowej władzy nad podbitym społeczeństwem. Zbudowano w tym okresie zamki w Kwidzynie i Radzynie. Zamki te stały się bazami do dalszej ekspansji wojsk krzyżowych. W 1236r. margrabia miśnieński Henryk wraz ze swymi oddziałami przyłączył do zdobyczy krzyżackich najstarsze kulturowo centrum pruskie czyli rejony Pomezanii i Warmii. Zdobycze w rejonie Druso zostały zabezpieczone wybudowaniem zamku w Elblągu. W tym okresie wybudowano też zamek w Dzierzgoniu. W 1239r. na wyprawę krzyżową przybył książę saski Otto z Brunszwiku. Wojska Ottona przyczyniły się do uchronienia zdobytej wcześniej przez krzyżowców Bałgi, a w tym okresie oblężonej przez Prusów. Krzyżowcy i krzyżacy do 1342 podbili ziemie Pomezanów, Pogezanów, Warmów, Natangów i Bartów. Władztwo krzyżackie z tego okresu było narzucone siłą, i nie mogło mieć trwałego oparcia w społeczeństwie pruskim. Krzyżacy nie mogli w krótkim czasie stworzyć administracji, która mogła narzucić więzów społeczno-ekonomicznych. Mogli stosować tylko rozwiązania siłowe czyli wymuszenia i terror. Odpowiedź na te działania najeźdźcy miała nadejść od strony Prusów.
Bohater bitwy nad Sirgune, pogromca Prusów książę gdański Świętopełk popadł w spór z krzyżakami o prawobrzeżne ziemie przy ujściu Wisły , oraz o opłatę za żeglugę przez Wisłę. Krzyżacy uważali, że ziemie na zachód od Wisły należą do Prusów czyli należą do nich, a żegluga winna być darmowa. Biskup pruski Chrystian po bitwie nad Sirgune (nad Dzierzgonią) podążył do Sambów, gdzie został przez nich uwięziony. Chrystian zachęcony zwycięstwem krzyżowców, chciał pierwszy „zdobyć” Sambię poprzez wprowadzenie chrześcijaństwa. Chciał w ten sposób przechytrzyć krzyżaków, zdobyć wpływy i ziemie na rzecz Kościoła. Stałby się osobą numer jeden w tym rejonie. Jedynym atutem dla Prusów, byłby brak rzezi i poniżania ludności przez krzyżowców. Zapewne to właśnie ta oferta była kartą, którą grał biskup Chrystian. Niestety Sambowie nie mogli poddać narodu, a biskup przegrał swą „grę” o dusze pruskie. Krzyżacy zajęli Zantyr, siedzibę biskupa, co stanowiło zagrożenie dla ziem Świętopełka. W odwecie książe gdański wybudował w Sartowicach gród skąd ściągał cła od krzyżaków i ich sojuszników. Droga wodna Wisłą była niezwykle cenna strategicznie dla krzyżaków. Tą drogą przybywali krzyżowcy, niemieccy osadnicy miejscy, sprzęt militarny, budowlany, dobra z baliwatów. Wisła to szlak handlowy dla potentatów z miast Hanzy, które zaczynały inwestować w siostrzane miasta tj. Toruń i Elbląg. Klęska połączonych wojsk krzyżackich, kawalerów mieczowych i krzyżowców duńskich z wojskami rusińskimi w bitwie lodowej na jeziorze Pejpus stała się przyczynkiem nowej wojny. Nastąpiła wojna pomiędzy Pomorzanami z siłami polsko-krzyżackimi. Początek tego zatargu tj. wypad wojsk Świętopełka w 1242r. na Ziemię Chełmińską spowodował jego ekskomunikę. Najazdy książąt piastowskich i zajęcie przez nich Nakła i Wyszogrodu, oraz najazdy krzyżaków na księstwo gdańskie i spalenie klasztoru w Oliwie spowodowały, że Świętopełk zmuszony został do rozmów pokojowych. Syn księcia został zakładnikiem krzyżackim, został wywieziony do Austrii, a Świętopełk został przez krótki czas unieruchomiony politycznie i militarnie.
I POWSTANIE PRUSKIE (1242-1253).
Około połowy roku 1243r. Prusowie z ziem podbitych przeważnie chrześcijanie i pogańscy Prusowie z ziem wolnych powstali przeciw panowaniu krzyżackiemu. W krótkim czasie zmietli warownie i umocnienia przybyszy. Tylko zamki w Elblągu, Bałdze, Radzyniu, Chełmnie (Starogrodzie) i Toruniu ostały się w rękach Zakonu. W czerwcu 1243r. Prusowie wraz z Jaćwingami oblegali Chełmno jednak bez powodzenia. Możliwe, że nawet oddziały litewskie brały udział w walkach, jednak w tym okresie jest to mało prawdopodobne, bo Litwa była zaangażowana na wschodzie, a Mendog umacniał swą władzę. Bardziej prawdopodobnym jest podobieństwo ubioru wojennego Prusów mieszkających w północno-wschodnich rejonach Prus do ubioru litewskiego, czy jaćwieskiego.
ZWYCIĘSTWO W BITWIE NAD JEZIOREM RZĄDZKIM.
Ugrupowanie wojsk prusko-jaćwieskich podążyło spod Chełmna w kierunku dzisiejszego Grudziądza wzdłuż Wisły. Była to droga stosunkowo bezpieczna, bo chroniła ich z lewej strony. Dobrym miejscem na obozowisko był rejon jeziora Rządz, gdzie jezioro, okoliczne moczary i Wisła tworzyły naturalną ochronę przed przeciwnikiem. Z drugiej strony może to stworzyć pułapkę i możliwość utratę wojska. Na tę drugą ewentualność liczyli krzyżacy, którzy wraz z wojskiem chroniącym Chełmno (krzyżowcy i mieszkańcy) wyruszyli w pogoni za Prusami. Tu nastąpił rozłam decyzyjny wśród dowódców krzyżackich o sposobie rozegrania pogromu Prusów. Atak od strony tylnej straży został zarzucony przez głównodowodzącego marszałka zakonu Berlewina na rzecz ataku od strony szpicy. Atak krzyżaków spowodował odwrót przedniej straży, a tabory jadące z przodu spowodowały spowolnienie jazdy. Krzyżacy zostali klasycznie wciągnięci pozorowanym odwrotem, następnie otoczeni i zniszczeni. Z czterystu jeźdźców tylko dziesięciu uratowało się ucieczką. W niedługim czasie na pomoc przybyło dwustu jeźdźców z Torunia, a widząc pogrom wojsk chełmińskich próbowali uciec, jednakże Prusowie ścigając wielu ich zabili. Prawdopodobna data bitwy to: 15 VI 1243r. Bitwa ta była wielkim zwycięstwem nad wojskami krzyżackimi i spowodowała niemożność ich działania.
Pokonanie wojsk krzyżackich miało zaważyć też na decyzji Świętopełka na konfrontację z resztkami Zakonu. Pomorzanie dołączyli do Prusów w walkach ze wspólnym wrogiem. Świętopełk zdobył Sartowice, spalił Chełmno, wybudował zamek w Świeciu i zaczął kontrolować przepływ na Wiśle. Akcje dyplomatyczne Zakonu u Papieża doprowadziły do wysłania legata Opizo, który swym działaniem wpłynął na przybywanie do wojsk krzyżackich coraz większej ilości krzyżowców. Układ krzyżaków z polskim księciem Kazimierzem Kujawskim spowodował zmianę układu sił. W zamian za odstąpienie połowy posiadanej ziemi lubawskiej krzyżacy uzyskali wsparcie militarne ze strony wojsk polskich i napływ krzyżowców z całej Polski.
Wyjazd rycerza – krzyżowca na wyprawę do Prus.
W „Kronice Ziemi Pruskiej” w rozdziale 52 jest ciekawy zapis o rycerzu polskim z Krakowa, który został przyjęty do Zakonu z wielkimi honorami. Te honory były związane z pomocą żywnościową jaką dał Polak dla głodujących krzyżaków w Toruniu, wysłał on bowiem trzy statki pełne żywności w tym 300 szt. bydła. Dopiero w końcu 1247r. wojska krzyżowe i krzyżackie miały na tyle sił, by odbić rejony Dzierzgonia i w początkach 1248r. wybudować nowy zamek Dzierzgoń, które wojska Pomorzan i Prusów już nie mogły zdobyć. To i inne niepowodzenia Pomorzan spowodowały odstąpienie Świętopełka od sojuszu z Prusami. Ugoda krzyżacko-pomorska spowodowała też układ pokojowy krzyżacko-pruski zawarty 7 II 1249r. w Dzierzgoniu. Gwarantowała ona wolność osobistą i dobra osobiste Prusów pod warunkiem przyjęcia chrześcijaństwa. Prawo sądownicze w tym prawo dziedziczenia miało być oparte na tzw „prawie polskim”, Prusowie mieli płacić dziesięcinę i wykonywać służbę wojskową dla krzyżaków. Ugoda zastała podpisana przez nobili Pomezanów, Warmów i Natangów i obejmowała wszystkich Prusów pod władztwem krzyżackim. Krzyżacy napadli na Natangię w listopadzie 1249 roku i wg Piotra z Dusburga „”zniszczyli ją ogniem i grabieżą. Gdy dokonali wielkiej rzezi na ludziach i chcieli wracać” zostali otoczeni pod Krukowem i poddali się w nadziei na ocalenie. 29 listopada 1249 roku Prusowie ze względu na bezmiar krzywd popełnionych na nich przez krzyżaków nie dotrzymali układu i 54 krzyżaków z resztą ich rycerstwa poniosło śmierć. Możliwe, że Natangowie widząc rycerstwo pruskie stojące u boku krzyżaków (zgodnie z układem dzierzgońskim) wzięli pomstę na nich jako zdrajcach, a przy okazji na krzyżakach. Walki w Natangii trwały do 1253r. i została ona częściowo opanowana, zaś w 1254r. krzyżacy władali ziemią Bartów i opanowali Galindię. W tym samym roku próbowano podbić resztę Natangii i Sambię, jednakże wyprawa krzyżacka poniosła klęskę, a jej dowódca komtur Heinrich Stange zginął. Rękojmią pokoju, a właściwie supremacji Zakonu stali się zakładnicy czyli synowie nobili, pewnie w tym okresie Henryk Monte późniejszy bohater powstańczy był dany krzyżakom na „wychowanie”.
PODBÓJ SAMBII
Sambia miała dla krzyżaków pierwszorzędne znaczenie i to z różnych względów. Była to ziemia najbardziej zaludniona przez Prusów i najlepiej zagospodarowana. Miała strategiczne położenie ze względu na szerszy dostęp do Bałtyku, kontrolę szlaków morskich i zbliżenie się, a zamyśle połączenie się z ziemiami zakonu inflanckiego.
W początkach 1255r. król czeski Przemysław Ottokar II jako krzyżowiec ze swą kilkadziesiąt tysięczną armią napadł na ziemie sambijskie, gdzie „ takiej rzezi dokonano na narodzie Sambów, że starszyzna dawała królowi zakładników…aby nie zgładził całego narodu”.
Pieczęć króla czeskiego Przemysława Ottokara II.
Starożytny filar Prus padł pod naporą czeskich, morawskich i austriackich wojsk krzyżowych. Koenigsberg czyli Królewiec został założony na zdobytym grodem pruskim Tuwangste, a nazwa została nadana na cześć króla Ottokara.
W następnym roku próbowano opanować wschodnią część Natangii.
W tym okresie władcy Mazowsza próbowali poprzez wyprawy krzyżowe urwać dla siebie część Jaćwieży, jednakże bez rezultatów. Król Litwy Mendog, który uważał się za nominalnego władcę Żmudzi, Jaćwieży i Skalowii nadał te terytoria zakonowi krzyżackiemu. To spowodowało najazd na Skalowię i Żmudź, w celu połączenia terytoriów krzyżackiego i inflanckiego. Zbrojny opór wojsk żmudzkich i zadana klęska wojskom krzyżackich w bitwie pod Durbe spowodowała niemożność wprowadzenia planów krzyżackich wobec tych ziem. Bitwa ta rozegrała się w dniu 13 VII 1260r. gdzie połączone siły krzyżackie (pruskie i inflanckie) utraciły 150 rycerzy zakonnych oraz wielekroć innych rycerzy krzyżowych m.in. polskich i pruskich. W bitwie tej poległo wielu Prusów, którzy walczyli po stronie krzyżackiej zgodnie z umową dzierzgońską. Wśród nich byli m. in. Sambijczyk Sklodo z Kwedenow z krewnymi i przyjaciółmi, oraz Pomezańczyk Matto syn Pipina, którego krzyżacy umęczyli w Toruniu poprzez tzw. „karę kiszek”. Zwycięstwo Żmudzinów i Kuronów było pełne i tak jak napisał Duisburg „…wzmocnili się ogromną ilością łupów, koni i broni, którą wyrwali z rąk tyluż tysięcy zabitych…”
W tym czasie wójt krzyżacki Wolrad zaprosił wielu nobili pruskich na zamek Leptenburg, gdzie ich przyjął na ucztę, po czym wyszedł, kazał zamknąć drzwi, a Prusów i zamek nakazał spalić.
Krzyżacy zerwali ugodę dzierzgońską i przekreślili prawa Prusów, nawet ówczesny papież Aleksander IV w piśmie z dnia 21 I 1260r. pozwala krzyżakom zmuszać Prusów do służby wojskowej, do budowania zamków i pozwala na branie zakładników.
Te wydarzenia tj. osłabienie wojsk krzyżackich w klęsce pod Durbe i wzburzenie wśród społeczności pruskiej podstępnym zabiciem wielu spośród szlachty pruskiej stało się bezpośrednimi przyczynami następnego powstania pruskiego, jednak wydaje się najważniejszą przyczyną powstania jest gniew Prusów na ich traktowanie wbrew ugodzie i przyzwolenie na to papieża. Efektem takiej polityki wymuszeń i terroru był wybuch II powstania 20 IX tego samego roku.
II ( WIELKIE) POWSTANIE PRUSKIE (1260 – 1273)
Powstanie wybuchło 20 września 1260r. Wyzwolono spod okupacji krzyżackiej ziemie pruskie, zdobyto grody krzyżackie Bartoszyce, Reszel, Lidzbark, Braniewo. Do powstania przystąpiły wszystkie ziemie pruskie oprócz części Pomezanii i Ziemi Chełmińskiej. Każda z ziem obrała swego wodza i tak Natangią dowodził Henryk Monte, Sambią Glande, Warmią Glappe, Pomezanią Autume, Barcją Diwan Klekin. Faktem sprzyjającym w tym okresie było opowiedzenie się władcy litewskiego Mendoga po stronie Żmudzi, a przeciw krzyżakom inflanckim. Zamordowanie Mendoga i jego syna Trojnata w 1263r. spowodowało zamęt polityczny na Litwie i w konsekwencji wyeliminowanie tego kraju jako sprzymierzeńca walczących Prusów. Natangowie wystosowali list do Papieża, gdzie pisali o przywiązaniu do wiary chrześcijańskiej i walce przeciw krzyżakom, którzy nie dotrzymują słowa, zobowiązań, mordują, a ocalałych biorą w niewolę. Prosili Papieża o poparcie w walce z Zakonem, oddawali siebie i swoją ziemię w opiekę Papieżowi. Papież odrzucił propozycję Prusów i poparł krzyżaków, nakazał krucjatę na tereny Prusów. Państwami które winny pomóc krzyżakom to Polska, Czechy, Morawy i Pomorze. Zabiegi krzyżaków odniosły skutek i pierwsze wojska niemieckich krzyżowców z rejonu Magdeburga przybyły do Królewca. Krzyżowcy zakładali obronne obozy i z nich wyprowadzali rejzy, które pustoszyły kraj Natangów. Bitwa pod Pokarvis spowodowała przewagę wojsk powstańczych, Prusowie najeżdżali na ziemie bardziej ufortyfikowane i umocnione przez Zakon. Głównym kierunkiem działań wojsk powstańczych było zdobycie lub wyniszczenie podstaw bytu krzyżaków tj. Ziemia Chełmińska i Pomezania. Prusowie z Pomezanii i Ziemi Chełmińskiej niestety w większości walczyli po stronie krzyżackiej. Układ pokojowy w Dzierzgoniu z 1249r. był również respektowany przez część Prusów z innych ziem. To na nich, ich rodzinach i dobrach powstańcy wywierali zemstę w postaci mordów i uprowadzeń w niewolę. Prusowie w tym czasie już byli podzieleni, trzeba zaznaczyć, że w tym czasie już rosło drugie pokolenie Prusów, którzy byli pod władztwem krzyżackim (Ziemia Chełmińska, Pomezania) i byli tacy którzy jeszcze nie „zakosztowali” państwa krzyżackiego (część Natangów, Nodrowowie, Skalowowie).
Ciekawe, że Prusowie po nieudanym oblężeniu Królewca próbowali odciąć zamek królewiecki poprzez dwie blokady rzeczne, raz przy użyciu wojennych łodzi, którymi niszczyli statki dowożące żywność, drugi raz przy użyciu zagradzającego dostępu łodziom ufortyfikowanego mostu, który miał przy brzegach wieże obronne. Kronikarz krzyżacki wyraża się z podziwem o wojsku pruskim „..mężowie pomysłowi i doświadczeni w sztuce wojennej..” i trzeba to przyznać wbrew innym kronikarzom i teraźniejszym historykom piszących o zacofanych militarnie Prusach.
Rejzy i bitwy w zasadzie były wygrywane przez Prusów, jednak najważniejszym sposobem na pozbycie się krzyżaków i krzyżowców było zdobycie ich warowni i zamków. Prusowie umieli budować machiny oblężnicze, gdzie były wykorzystywane w oblężeniach przy zdobyciu Lidzbarka, Krzyżborka, Bartoszyc czy Królewca.
W 1272r. wielki oddział krzyżowców niemieckich pod wodzą margrabiego miśnieńskiego Teoderyka wkroczył do Natangii. Tam „pustosząc ją ogniem i grabieżą” spowodował, że ludność tej ziemi poczuła się zagrożona.
Rejzy krzyżackie miały na celu wyniszczenie ludności pruskiej tj. śmierć mężczyzn i branie do niewoli kobiet i dzieci. (Juliusz Kossak, Napad krzyżaków).
Taktyka rejz krzyżackich tj zniszczenie poszczególnych ziem, wybudowanie zamku jako ostoi ich panowania i tym razem przyczyniła się do powolnego wymuszenia na Prusach podległości względem państwa zakonnego. W tym czasie naczelnik Natangów Henryk Monte i naczelnik Warmów, Glappo zostali zabici przez krzyżaków.
W czasie powstania, wojska Jaćwingów współdziałały z pruskimi wojskami powstańczymi. W 1270r. Skumand , wódz wojenny Jaćwieży ze swymi wojskami wkroczył na Ziemie Chełmińską, podzielił swe wojska na dwa oddziały. Jeden z nich dotarł pod Toruń, natomiast drugi skierował na Chełmno. Po dokonaniu wielu grabieży i zniszczeń dwa oddziały połączyły się pod Bierzgłowem. w nocy załoga krzyżacka zamku Bierzgłowo próbowała zaskoczyć śpiących Jaćwingów. Po początkowym sukcesie, krzyżacy ponieśli klęskę.
Po śmierci Divana, w 1772r., Skumand ze swą armią Sudowów (Jaćwięgów) i Rusinów ponownie spustoszył Ziemię Chełmińską. Wojska daremnie próbowały zdobyć Chełmżę, zdobyły pomniejsze grody rycerskie. Jaćwingowie rok później zdobyli Bartoszyce. w 1774r. nastąpił kolejny atak Sudowów, tym razem na barciańskie Bezledy. Ze względu na duży opór oddziały Sudowów musiały odstąpić.
W 1274r. Pogezanie, Warmowie, Natangowie, Bartowie i Sambowie zawiesili walkę zbrojną, musieli dać gwarancję w postaci wydania swych synów jako zakładników. Wojska krzyżackie skierowały się na podbój ziemi Nadrowii. Na tej ziemi zdobywano grody, brano do niewoli kobiety i dzieci, zaś mężczyzn mordowano. Grody palono, zaś całe okręgi pustoszono z ludzi i dóbr.
Wojciech Gerson, Branka krzyżacka
Bezwzględność krzyżaków spowodowała, że część ludności z tych ziem przeszła do Litwy. W tym czasie Nadrowia w dużej części została wyludniona. Po zdobyciu ziem Nadrowskich, krzyżacy w podobny sposób postąpili ze Skalowami. Skalowowie stawiali opór, lecz zaciekłość i okrucieństwo dowódców krzyżackich powodowało, że „..kiedy weszli na ziemię Skalowii , przemierzając ją od krańca do krańca w tej części, która przylegała do ziemi pruskiej, zniszczyli ją ogniem i grabieżą i dokonali wielkiej rzezi mężczyzn, kobiety zaś i dzieci związali i uprowadzili do niewoli” (Kronika Ziemi Pruskiej 185). Wiele akcji militarnych krzyżackich na ziemie skalowskie doprowadziło w końcu do poddania się tej ludności. Skalowowie zostali zmuszeni do przeprowadzki we wskazane miejsca pobytu. Część ludności uciekła do drugiej części Skalowii tj. zza Niemen lub na ziemie litewskie. „W ten sposób przez wiele lat ziemia ta nie miała mieszkańców” (Kronika Ziemi Pruskiej 188).
III POWSTANIE PRUSKIE (1276 – 1783)
W 1276r Pogezanowie znów poderwali się do walki i zdobyli zamki w Elblągu i w Dzierzgoniu. Uprowadzili tamtejszych komturów. Pogezanowie osamotnieni w boju zostali pokonani przez wojska mistrza krajowego Konrada von Thierberga Młodszego. Krzyżacy dwukrotnie pacyfikowali ziemię Pogezan, mordując mężczyzn, uprowadzając kobiety i dzieci. Wsie i grody zostały spalone, nieliczni uciekli na Litwę.
Wojciech Kossak, Apostolstwo krzyżackie
W październiku 1277r, Jaćwingowie zaczęli dokonywać wypraw łupieżczych na Ziemię Chełmińską i Pomezanię. Pod wodzą Skumanda niszczyli grody, wsie i miasta przy zamkach w Grudziądzu, Kwidzynie, Zantyrze i wielu innych. Gród w Plemietach zdobyto. Skumand w tym czasie współdziałał z silnym odziałem Litwinów. Celem Skumanda było zniszczenie zasobów państwa krzyżackiego i oddalenie możliwości napadów krzyżackich na ziemie jaćwieskie. Skutkiem tych napadów w 1279r. krzyżacy powzięli jednak zamiar ujarzmienia Jaćwieży. Wojska pod wodzą Konrada v. Thierburg napadły, ograbiły i zniszczyły ziemie Kimenow (rejon Ełku) i Meruniska (rejon Meruniszek). Wielu wzięto do niewoli i wielu zabito. Krzyżacy wykorzystywali w walce z Jaćwingami: krzyżowców, swych poddanych rycerzy i wynajętych rycerzy – rozbójników. Większość tych ostatnich to rycerze pruscy, ale też jaćwiescy.
Wkrótce, po wielu najazdach krzyżackich na ziemie Krasima, Skumand wraz ze współrodowcami podjął decyzję o osiedleniu się na Litwie. Rozczarowanie pobytem na Litwie, brak środków materialnych i brak pomocy militarnej dla Jaćwieży ze strony litewskiej spowodowały powrót do swej ziemi ojczystej. Ponowne ataki krzyżackie, niemożność i bezsensowność prowadzonej walki (śmierć współrodowców i przyjaciół) spowodowało, że Skumand wraz ze swą rodziną i służbą został ochrzczony i został przesiedlony w zachodnie rejony państwa krzyżackiego do Bałgi. Skumand utrzymał bytność w stanie rycerskim, dowodził oddziałem wojsk krzyżackich przeciw Litwinom, choćby w wyprawie na Grodno w 1284 – nowym przeciwnikiem państwa krzyżackiego. W 1285r. Skumand wraz z synami Rukals (pol. Rukała), Gedet, Galm dostał nadanie ziemskie w ilości 39 łanów na prawie pruskim w okolicach Górowa Iławieckiego. Skumand umarł w Bałdze. Potomkowie Skumanda utrzymywali swój przydomek Scomantyn i pisali swe nazwisko np. jako: Dyterich Scomantyn von Steynen .
Walki krzyżackie o Jaćwież, charakteryzowały się krótkimi atakami na poszczególne okręgi. Rejzy powodowały wyniszczenie ludności lub jej niewola, zniszczenie materialne. Aby zdobyć daną ziemię, krzyżacy musieli podejmować wielokrotne ataki na niego. Przykładami takich bezustannych walk są walki o ziemie Kimenow czy Krasima. Ciągłe zagrożenie w postaci napadów krzyżackich, gdzie śmierć lub niewola, powodowała, że ukazały się dwie postawy wobec najeźdźcy. Pierwsza to zaakceptowanie warunków krzyżackich tj. chrzest z jednoczesnym przeniesieniem całej ludności okręgu na zachodnie ziemie powstającego państwa krzyżackiego. Przykładem takiego postępowania jest Jodute naczelnik ziemi Kimenow, który nie mogąc już walczyć, ani bronić się, wraz ze swym rodem i służbą (1500 osób) został przeniesiony na Sambię. Druga postawa to zachowanie swej wiary i emigracja na Litwę. Skurdo, naczelnik, który w podobnej sytuacji militarnej, chce zachować swą wolność. Ta postawa wolnościowa jest też ukazana w losach Skumanda, ale w jego wypadku rzeczywistość litewska powoduje powrót do ojczystej ziemi, a później wybranie postawy Jodute czy Kantegerda. Te postawy powodowały z jednej strony utratę ziemi, ważnej wolności dla człowieka, ale powodowała utrzymanie rodowców przy życiu. Te decyzje w rzeczywistości ustanawiała starszyzna rodu, a naczelnik musiał uznać decyzję starszych. Jaćwież w dużym stopniu wyludniła się. Jaćwingowie byli osadzani głównie na wolnych terenach Sambii, głównie w celu zysku ekonomicznego i militarnego. Duże skupiska Jaćwięgów na Litwie były w okolicach Grodna i Lidy, czyli w najbliższych rejonach Jaćwieży.
Walki trwały jeszcze przez następne lata do 1295r. jednak już nie miały poważniejszego znaczenia.
Okres podboju krzyżackiego i powstań pruskich to okres 60 lat, to czas trzech pokoleń, to czas walk, potyczek, to czas okrucieństwa, morderstw i niewoli narodów jakim byli Prusowie i Jaćwingowie. Główną przyczyną porażki Prusów był brak równowagi militarnej pomiędzy najeźdźcami, a obrońcami. Główne zdobycze na Prusach tj. Pomezanii i Sambii były przeprowadzone z udziałem wielotysięcznych oddziałów krzyżowców przybyłych z Polski, Niemiec i Czech. Przewaga ilościowa była miażdżąca. Europa chrześcijańska swym prowadzeniem krucjat spowodowała upadek Prus. Dodatkowym czynnikiem klęski był brak współpracy militarnej pomiędzy ziemiami pruskimi. Prusowie nie wytworzyli instytucji wspólnego naczelnika wojskowego i wspólnej armii. Te instytucje mogły praktycznie dawać odpór wojskom agresora. Prusowie bali się tworzenia takiej instytucji, bo ze stanowiska głównego naczelnika mogłaby powstać dynastyczna monarchia, a to byłby kres wolności rodów pruskich. Bezwzględność krzyżowców i krzyżaków w stosunku do kobiet i dzieci powodowały bezsens obrony prowadzonej przez mężczyzn, dlatego Prusowie ulegali pod naporą przeciwnika lub przenosili się całymi rodami do Polski, na Pomorze, Ruś i Litwę. 40 tysięcy osób zabitych i zamordowanych, 10 tysięcy uprowadzonych w niewolę do innych państw i 30 tysięcy emigrantów, to straty osobowe poniesione przez Prusów i Jaćwingów. Te straty przyczyniły się do osłabienia ludności pruskiej, która po utracie wolności liczyła ok. 100 tysięcy osób. Ta mała społeczność już nie miała szans wobec nowej machiny państwowej którą stworzył Zakon Krzyżacki.