Najstarsze dzieje naszych przodków są związane z ludami celtyckimi i skandynawskimi (patrz http://windaki.pl/wyniki-prob-dna/), jednak uchwytnymi historycznie są ich losy na terenach dawnych ziem, które zamieszkiwali Prusowie. Na temat Prusów, ich kultury i historii proszę przejść do zakładki HISTORIA PRUS.
Nazwisko Windak to zniekształcone staropruskie imię Windikö, które oznacza syna Winde. Windak właściwie oznacza „POCHODZĄCEGO Z RODU WINDE. Ród ten w dawnych Prusach był znaczącym rodem, czego dowodem jest istnienie aż 14-stu miejscowości pochodzących od tego rodu. Dwanaście miejscowości zwało się po prusku dosłownie: wsiami Windego czyli Windekaymen.
|
Windakowie wywodzą się z miejscowości Windak. To nasze gniazdo rodowe jest położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie toruńskim, w gminie Chełmża. Dokładne położenie: 4 km od miasta Chełmża na kierunku płn.-zachodnim. Windak jako osobna wieś istniała do 1945 roku, teraz wchodzi w skład wsi Głuchowo-Windak, posiada jeszcze swego sołtysa i swój przystanek autobusowy. |
|
 |
Mapa 2. Wieś Windak w obecnej Polsce i na mapie ok. 1890r.
3. Windak na mapie z 1904r. i dawny gródek pruski (kajm).
W czasach pruskich, Windak był wsią złożoną z dworu (kajm) i pola (prus. lauk pol. ławki). Powierzchnia wsi nie była duża, bo miała 8 łanów czyli ok. 130 ha. Była typową osadą, otoczoną jeziorami, stawami, moczarami, bagnami, kniejami i lasem. Zarys tego kajmu, wraz z umocnionymi wzgórzami uwidoczniono na mapie 3. Naturalne wzniesienia wraz ze stawami, moczarami i knieją wykorzystane zostały tutaj perfekcyjnie w celu zamaskowania i obrony osady. Ten kto próbował zdobyć i opanować gródek miał trudności z podejściem, a otoczyć się praktycznie nie dało. Zasadzki i walka z ukrycia powodowały mniejsze straty dla obrońców. Mieszkańcy mieli wiele możliwości ukrycia się, a nawet ucieczki wcześniej przygotowanymi ścieżkami. Trudnym zadaniem jest wyznaczenie grodu, bo mapa topograficzna, którą się posłużono jest z 1904 r., ale pomimo tego i tak można uchwycić walory obronne tego terenu. Nie uwzględniono tu, poziomu wód, który był w okresie pruskim wyższy, nie uwzględniono też lasów, które musiały istnieć na tym terenie. W takich osadach zamieszkiwali Prusowie tzw. “nobile” czyli szlachta staropruska i ich rodziny. Rodziny z jednego rodu posiadające kajmy, nazywały go na cześć swego przodka. Nazwa ta była jednocześnie informacją dla potencjalnego najeźdźcy, bo miała funkcję ochronną. Prusowie posiadali swe prawa, które od czasów starożytnych nie zmieniały się i już Tacyt wspomina o podobieństwach w sposobie życia, ubioru i prowadzenia wojen do Germanów. W prawach ludów “barbarricum” [1] podstawowym przymusem prawnym były okup lub wróżda. Za śmierć osoby, zabójca (lub jego ród) mógł być wykupiony u rodu ofiary lub musiał ponieść śmierć z ręki rodowca ofiary. Rodowcy ofiary mieli zwyczajowy przymus zemsty rodowej. Rodzaj okupu, jego ilość lub rodzaj śmierci czyli sąd nad sprawcą, były podejmowane przez głowę rodu, w poważniejszych sytuacjach sądy odbywały się na wiecach rodowych lub wiecach terytorialnych. Idea prawa w dawnych Prusach w sprawach cywilnych odbywały się na płaszczyźnie rodów, natomiast prawo ogólnospołeczne zwłaszcza dot. obronności odbywały się na płaszczyźnie terytorialnej na wiecach tzw. “małych i wielkich ziem”. Instytucja rodowa była pozaterytorialna, dlatego też pojawiają się nazwy kajmów rodowych na różnych ziemiach pruskich np. Windekajmy są w Pomezani, ale też w Natangii i Sambii. Do dzisiaj w Polsce istnieje tylko jedna miejscowość o pierwotnej nazwie pruskiej, delikatnie zmodyfikowanej po polsku i są to Windykajmy pod Kętrzynem.
Krzyżacy, aby mieć odpowiednie siły zbrojne, musieli nadać odpowiednią ilość ziemi, by rycerz mógł nie tylko żyć na odpowiednim poziomie, ale przede wszystkim, by mógł zakupić uzbrojenie. W zależności od nadziału ziemi, która należała do Zakonu (lub biskupstwa) rycerz miał służyć w tzw. ciężkiej zbroi lub lekkiej zbroi, i gdzie ilość zbrojnych była różna. Dodatkowe służby tj. czynsz pieniężny, prace przy budowie zamków itd. także zależały od wielkości majątku, prawa przysługującego wsi, oraz od statusu narodowościowego i społecznego właścicieli[2]. W połowie XIII w.do dawnego kajmu Windak dodano grunta, ustalono granice i nazwano tę nowo utworzoną wieś jako Nydecke. Nazwa Nydecke to w uproszczeniu po polsku znaczy Nowa Wieś [3], w ten sposób Krzyżacy tworzyli w swym państwie szlachtę, która miała walczyć na rzecz swoich panów lennych. Zakon “łaskawie” dał naszą rodową ziemię, a naszym czynszem stała się służba wojskowa. Staliśmy się niewolnikami tj. zostaliśmy upaństwowieni czyli weszliśmy w skład szlachty pruskiej państwa Zakony Krzyżackiego (szlachta krzyżacka, nie mylić z krzyżakami). W czasach krzyżackich wieś posiadała dwie nazwy tj. nazwę Windak (Windeck 1400) i Nydecke (1407). W 1407r. Nydecke oficjalnie staje się nazwą wsi, a właściciele tj. Windakowie zaczęli pisać się odmiejscowo czyli z/von Nydecke. Windak stał się przysiółkiem Nydecke. Nydecke to typowy majątek rycerski założony na prawie pruskim, a mający 8 łanów chełmińskich, czyli ok. 144 ha ziemi. W 1407 roku w Księdze Służb Zakonu Krzyżackiego (Dienstbuch) wymieniony został Gatke (prus. Godike) von Nydecke, któremu Wielki Mistrz Krzyżacki Konrad v. Jungingen przypomina, że za swą ziemię tj. 8 łanów chełmińskich ma służyć konno w zbroi lekkiej. Gatke jest lennikiem Zakonu Krzyżackiego, walczył pod Grunwaldem przeciwko wojskom polsko-litewskim w chorągwi ziemi chełmińskiej. Ta chorągiew, oraz rycerze tzw. „goście Zakonu” ocaleli z rzezi grunwaldzkiej.
W 1423 i 1438 roku, czyli w latach wojen, Zakon wydał potwierdzenia posiadania z jednoczesnym przypomnieniem do służby dla rycerzy z Nydecke. Od czasów bitwy pod Grunwaldem, aż do 1525 roku, czyli Hołdu Pruskiego Prusy stają się areną walk dla wojsk polskich i krzyżackich. Efekt wojen to zastój gospodarczy, zniszczone wsie i miasta, mordowana ludność miejscowa. Prusy w XVI wieku były nawiedzane były przez tzw. klęski elementarne związane z cyklicznym oziębianiem klimatu. Wówczas notowano coroczne powodzie, zimy stają się dłuższe, a lata krótsze, plony zmniejszają się, w efekcie głód, i związane z nim fale epidemii. Regres demograficzny, ekonomiczny jest wyraźny w tym okresie w Prusach Królewskich i Książęcych. W 1570 r. dokonano spisu[4] i okazało się, że zaistniał w tym czasie podział wsi Nydak i Windak. Windak ma powierzchnię 2 łany, natomiast Nydak jest rozdzielony pomiędzy kilku właścicieli i ma 5 łanów.Właścicielem ostatniej rodowej części wsi z dwoma łanami ziemi został Achacy Windak[4,5], który pieczętował się herbem Prus II (patrz http://windaki.pl/herb/), pisał się jako Nydacki lub Windacki. Młodszy brat Achacego Jan Windak, ze względu na szczupłość majątku, który liczył wtedy około 36 hektarów musiał szukać innego miejsca dla siebie, innym tym miejscem stały się Trąbki k. Wieliczki.
W latach sześćdziesiątych siedemnastego wieku wieś w całości została włączona do dóbr Głuchowskich z sąsiedniego Głuchowa. Windak stał się folwarkiem.
Badania historyczne, lingwistyczne i genetyczne potwierdzają tę prawdę, że mamy pochodzenie pruskie. Nie jesteśmy jednak wyjątkowi w społeczeństwie polskim.
Działo się tak i z innymi rodami, których przedstawicieli tu wymienię np.:
– Jan Henryk Dąbrowski ur. w Wierzchowie, jego ród od strony męskiej pochodził z Dąbrowy Chełmińskiej, a jego przodkowie nazywali się von Dammerau.
– Bartłomiej Nowodworski ur. w Nowym Dworze k. Tucholi przodkowie zapisywani jako von Neuhof, przodek Prus Sende.
Nowodworscy i Dąbrowscy tak jak Nydeckowie walczyli pod Grunwaldem w chorągwi ziemi chełmińskiej w zbroi lekkiej.
– Maria Curie-Skłodowska pochodząca ze Skłodowskich ze Skłodów, nazwisko i ród mieli po Prusie Sklode.
– Bolesław Prus czyli Aleksander Głowacki h. Prus, hetman wlk. kor. St. Jan Jabłonowski h. Prus 3, aktorzy: Damięccy z Damięt h. Prus itd.
Wszyscy oni noszą herb Prus, który dla większości jest znakiem pochodzenia pruskiego, tak jak dla Windaków tj. Achacego i jego brata Jana.
Osoby o nazwisku, Prus czy Prusiewicz to prawdopodobne osoby pochodzące od dawnych Prusów. Nazwiska równe imionom pruskim np. Santor.
Bibliografia:
[1] Modzelewski Karol, Barbarzyńska Europa , Warszawa 2004
[2] Kętrzyński Wojciech, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882
[3] Powierski Jan, Prussica t. I. , Malbork.1999
[4] Żródła Dziejowe, T. XXIII, 1911.
[5] Krzepela Józef, Spis miejscowości i rodów ziemiańskich województwa pomorskiego, Kraków 1925r.