O górnikach

   Dla rodzin z Wieliczki i okolic, Kopalnia była matką karmicielką, a także po części dawała schronienie dla mężczyzn mających iść do wojska w czasie wojny. Przysłowie „Górnik na dole, chlyb na stole” było jak najbardziej prawdziwe. Zarobki górników były dość duże w stosunku do zarobków robotniczych innych zawodów i dodatkowo niewiele było innych miejsc pracy w rejonie Wieliczki. Zarobki były podwyższane w zależności od czasu zatrudnienia pracownika i był podwyższany średnio co trzy lata. Górnik miał pewność otrzymania prowizji czyli emerytury lub renty, prowizjonowane były wdowy, a także dzieci do 18 roku życia. Te warunki socjalno-ekonomiczne były dobre i zostały wprowadzone przez władze zaboru austriackiego w zasadzie od początku zaboru Polski. Oprócz prowizji górnik dostawał deputaty w soli, zbożu później w węglu oraz dodatki tzw. drożyźniane, rodzinne i kwaterowe. Kopalnia miała swego lekarza, który leczył górników. Leki były za darmo i przysługiwał zasiłek chorobowy płacony z kasy kopalnianej i z kasy brackiej (ze składek górniczych).

Laska sztygarska z lampą „karbidówką”.  

Z czasem wprowadzano nowe techniki i technologie górnicze, zmieniała się organizacja produkcji, ale praca w kopalni zawsze była ciężka.  Tu krótki opis górniczej pracy z okresu austriackiego i międzywojennego. W uproszczeniu górnicy to byli głównie tzw. żeleźnicy (od narzędzi żelaznych). To górnicy, którzy zajmowali się bezpośrednim urobkiem soli metodą ręczną tj. młotami, klinami, kilofami itp. oraz robotami strzelniczymi. W okresie międzywojennym roboty żeleźnicze w większości zastąpiono wrębiarkami, a przy końcu wydobycia soli kombajnami. Wozacy to górnicy, którzy zajmowali się noszeniem, przetaczaniem, wożeniem taczkami, wózkami, kolejką, to też pracujący z końmi, obsługujący urządzenia wyciągowe. Ostatnią grupa górników to byli rzemieślnicy (kowale, murarze, cieśle, bednarze, powroźnicy później maszyniści, elektrycy, kotłowi itd.). W latach końcowych pracownicy Kopalni pracownicy pracujący na dole już nie mieli powyższego podziału, mieli przydziały do tzw. wydziałów np. wentylacyjnego,  solankowego itd.

Praca górnika to praca w zagrożeniu utopienia się, spalenia, przygniecenia, przywalenia głazem, ścianą, obudową, wózkiem, w zagrożeniu wybuchem, uduszeniem lub zatruciem gazami wydobywających się z górotworu, w zagrożeniu uduszenia się z braku tlenu, bo Kopalnia to „fabryka bez okien”, a wentylacja nie zawsze obejmuje wszystkie części kopalni. Oświetlenie też nie należało do dobrych. Każdy może się przekonać, gdy odpali typową lampę „karbidówkę” lub kaganek. Dobrym odpowiednikiem są lampy oliwne – generalnie – nie widać za wiele. Od wprowadzenia agregatu prądotwórczego, oświetlenie kopalni zdecydowanie poprawiło się.

 

Roboty górnicze: podcinanie wrębiarką, roboty strzelnicze: nawiercanie wiertarkami  i  podłożenie materiałów wybuchowych  

Wozacy: robota przy taczkach, wózkach i praca z końmi. Ostatni koń pracujący w kopalni to była „Baśka”

 

   Ze względu na duże zagrożenie życia, górnicy byli bardzo religijni, dowodem na to jest duża liczba kaplic, figur i krzyży w Kopalni. „Szczęść Boże” to nie tylko pozdrowienie na zasadzie chrześcijańskiego „dzień dobry”, ale życzenie wypowiedziane z powagą, by Bóg był z górnikiem i pomógł mu wrócić zdrowym i całym do domu – do rodziny. Ciężka, niebezpieczna praca w ciemnościach wytworzyła też szereg zwyczajów, opowieści o zjawach, duchach, świętych itp.

 

Figura św. Jana Nepomucenia – Święty od powodzi, utonięć, który nie chciał zdradzić królowi czeskiemu tajemnicy spowiedzi jego żony. W konsekwencji utopiono go w rzece Wełtawie w Pradze.  

Kaplica św. Kingi Patronka górników soli – Święta, której pierścień „przeniósł” sól z kopalni węgierskiej z rejonu Maramarosz (obecnie  Rumunii) do kopalni w Bochni. Ołtarz wykonany na wzór ołtarza z fary wielickiej- kościół na „górze” i na „dole”  jest jednym kościołem.

    Praca górnika to praca zespołowa, męska, gdzie każdy ma swoją rolę i pozycję. Poza hierarchią urzędniczą i zawodową (nadsztygarzy (przeważnie inżynierowie) – sztygarzy (majstrzy) – górnicy), były też hierarchie nieformalne: starzy i młodzi wiekiem, starzy i młodzi stażem, miastowi i wsiowi, pracujący na górze i na dole (ci na dole lepsi 🙂 ), pracujący na przodku i w tyle 😀 , chodzący do roboty w „parcie” i reszta. Chodzenie „partami” czyli grupowo, ze wsi tworzyło silne więzy pomiędzy górnikami. Przy przeglądaniu „Inwentarza Akt Salinarnych” można spotrzec, że bardzo dużo górników pochodziło z oddalonych od Wieliczki wsi, które należały do dawnej parafii wielickiej. Bardzo dużo górników było z Raciborska, Gorzkowa, Koźmic Wielkich, ale nawet zdarzali się górnicy z Podstolic, Grajowa czy Sławkowic. Odległość Kopalnia-dom mógł liczyć nawet 10km. czyli ok. 2-3 godziny piechotą w jedną stronę. Jak ktoś ma ochotę, to niech spróbuje przejść tam i z powrotem drogę Wieliczka – Sławkowice, po nie bitej drodze np. przez las biskupicki. Do tego trzeba wziąć warunki pogodowe np. 3ºC, przy padającym deszczu, po ciemku…i jeszcze robota w Kopalni przez 5 dni w tygodniu. Powodzenia!!!

 

 
 
Poziomy w kopalni pod szybem Regis
(„Królewski” – króla Kazimierza Wielkiego).
  

Poziom I

 

Poziom II wyższy

 

Poziom II niższy

 

Międzypoziom Kazanów IIn-III

 

Poziom III

 

Poziom IV

 

Międzypoziom Kołobrzeg IV-V

 

Poziom V

 

Poziom VI

 

Poziom VII

 

Poziom VIII

 

O potężnej, gigantycznej pracy wielu pokoleń górników świadczy ilość i wielkość poziomów wielickiej kopalni.  (wciśnij poszczególne POZIOMY – .PDF) 

 

   Do tych wszystkich podległości i zależności wchodziły więzy rodzinne od strony ojca i matki. Górnicy z jednej rodziny, z oczywistych względów pilnowali „swoich” w zakresie bezpieczeństwa i trzymali się razem od początku tj. choćby od „załatwienia” roboty w Kopalni, dbając o bezpieczeństwo w robocie i chroniąc przed wrogami wśród „braci górniczej”.

Ta podstrona ma ukazać górnicze rodziny o nazwisku Windak. Ze względu na pewne dane, można oszacować liczbę górników o nazwisku Windak na około sześćdziesiąt osób, w tym dwie kobiety. Źródła to metryki kościelne, „Inwentarz Akt Salinarnych”, wykazy prowizjonatów. Niestety te dwa ostatnie źródła są niepełne. W metrykach kościelnych w zależności od okresu ich prowadzenia, dane o zawodzie były podawane niekonsekwentnie, sporadycznie. Metryki z okresu staropolskiego i austriackich do lat trzydziestych bardzo rzadko podają zawód mężczyzny, z tego względu dla nas będą ważne informacje o chrzestnych lub świadkach. Jeśli takie osoby są osobami związanymi z Kopalnią to z pewnością występujący w zapisie ojciec dziecka lub mąż jest pracownikiem kopalni. Dodatkowy przypis typu: L, l. lab. labor., lab. sal., l.s., labor salinaris, Laborator  Salinaris, oper., operarius, oper. sal., oper. salinaris itp. są zapisami zawodowymi związanymi z Kopalnią. Sam skrót laborator., lab, oper., operarius czyli robotnik, pracownik wcale nie musi oznaczać górnika, lecz w pewnym okresie tak niektórzy księża zaznaczali górników. Przykładem dobrym na takie zapisy są metryki Marcina (poz. 9), gdzie podano L., Labor. Salinar., Lab., gdzie niewątpliwie określono go jako górnika. Dodatkowo na chrzcie jego córki Tekli Marii Anny chrzestnym został GD (Generous Dominus – Łaskawy, Hojny Pan) Andreas Bavechm (możliwe, że nazwisko tożsame z Bôvetchén/Bevekom – miasto w Belgii, wtedy pod panowaniem Habsburgów) Offic. Salin (urzędnik salinarny). Marcin musi znać urzędnika salinarnego z Saliny- Kopalni.

 

W metrykach zdarzały się zapisy dot. rejonu pracy w Kopalni. Dotyczy to podziału Kopalni na tzw. „góry”

 

  • Janina (Góry Janińskie) – obejmowały szyby Daniłowicz, Janina i Leszno.
  • Antiquis (Stare Góry) – szyby Bużenin, Loiss i Boża Wola.
  • Novis (Nowe Góry) – szyby Regis, Górsko, Wodna Góra i Seraf.

 

Spis górników został ułożony wg starszeństwa urodzenia.

Pozycje:

1-8 – z metryk kościelnych staropolskich i austriackich

9-49 – z „Inwentarza Akt Salinarnych”, metryk kościelnych i zapisów prowizjonalnych.

50-57 – z wywiadu J

 

Zależności pomiędzy członkami rodzin:

   Ze względu na to, że 90% górników było spokrewnionych z innymi górnikami, te najliczniejsze grupy zostały nazwane klanami. Klany to powiązania zarówno pionowo czyli przechodzące pokoleniowo dziadek-ojciec-syn-wnuk jak i równoległe  czyli powiązania bracia i kuzyni. Grupy rodzinne pokoleniowe horyzontalne bracia/kuzyni są najliczniejsze, lecz nie są nazwane. U Windaków można znaleźć dwa duże ugrupowania rodzinne:

– klan Franciszka Michała (poz. 9) liczący 12 osób z pięciu pokoleń

– klan Franciszka (poz. 12) liczący 9 osób

Problemem dla rozróżnienia są te same imiona, dla przykładu jeśli administracja kopalniana zapisała górnika jako Jan 4-ty, to oznacza, że w tym czasie Janów Windaków było czterech. Wszystkich Janów Windaków pracujących w kopalni było ośmiu w czasie prowadzenia kart osobowych („Inwentarz Akt Salinarnych”) i stąd Janów 2-gich i Janów 3-cich było dwóch.

 

Do listy dodano przewodników po trasie turystycznej, którzy oprowadzają wycieczki po Kopalni i  rozsławiają ją na cały świat.

 

Wciśnij
  1. Maciej Michał 15 IX 1729 – 7 II 1802
  2. Paweł 25 I 1731 – 5 III 1794
  3. Wawrzyniec Windak ur. 13 VIII 1733
  4. Tomasz 14 XII 1736 – 26 II 1814
  5. Jan 24 VI 1737 – 30VIII 1798
  6. Błażej ur. 27 I 1739
  7. Marcin Sebastian 12 XI 1755 – 23 I 1780
  8. Franciszek Michał 17 IX 1784 – 25 VII 1849
  9. Kazimierz ~1795 – 27 VI 1855
  10. Walenty 24 I 1814 – 26 I 1883
  11. Jan (sen) 6 VI 1847 – 20 IV 1927
  12. Franciszek (1-szy) 5 IX 1876  – 30 XI 1954
  13. Jan (2-gi) ur. 22 VII 1840
  14. Józef 28 XII 1877-8 VIII 1940
  15. Jan (3-ci) 15 XI 1879 – 21 VI 1907
  16. Franciszek (2-gi) 28 IX 1865 – 23 VII 1936
  17. Klemens 13 XI 1885 – 10 I 1923
  18. Stanisław 27 VI 1888  – 8 IX 1916
  19. Jan (1-szy) 24 V 1885 – 9 VIII 1957
  20. Antoni Stanisław 15 IX 1891 –  21 X 1918
  21. Władysław 26 VII 1886 – 18 V 1942
  22. Antoni 19 IX 1887 – 21 I 1964
  23. Franciszek (2-gi) 15 VIII 1900 – 25 XII 1973
  24. Franciszek (3-ci) 1 VII 1900 – 23VIII 1920
  25. Jan(2-gi) 7 IX 1902 – 26 VII 1985
  26. Józef (2-gi) 14 XII 1901 – 26 V 1962
  27. Józef (1-szy) 9 III 1897 – 4 II 1981
  28. Józef (3-ci) 24 X 1894 – 30 IV 1975
  29. Teofil ur. 24 IX 1892
  30. Walenty 1 II 1898  – 1953
  31. Władysław (2-gi) 4 XI 1890 -2 XI 1957
  32. Wojciech 14 VII 1900  – 9 VII 1966
  33. Stefan 31 VII 1904 – 21 VII 1973
  34. Jan (4-ty) 9 IX 1884  – 16 V 1970
  35. Jan (3-ci) 14 VI 1883 – 5 III 1939
  36. Mieczysław 14 V 1898 – 23 V 1953
  37. Jan (4-ty) Franciszek 18 VIII 1907 – 15 IV 1976
  38. Mieczysław 3 V 1907 – 20 IX 1940
  39. Stanisław 22 X 1909 – 8 IV 1972
  40. Julian 21 X 1912 – 2 VIII 1987
  41. Antoni Wincenty 8 I 1908 – 5 VII 1988
  42. Anna Windak 15 IV 1888 – 19 VII 1966
  43. Klemens Ferdynand 8X1912 – 3 VII 1976
  44. Józef (3-ci) 25 VII 1924 – 9 VIII 1947r.
  45. Władysław (1-szy)13 XII 1922 – 6 I 2011
  46. Władysław Wojciech (2-gi) 9 V 1914 – 22 XII 1984
  47. Tadeusz 26 XII 1921 – 30 X 1989
  48. Józef (4-ty) 12 XII 1926 – 19 IV 2011
  49. Antoni 3 VIII 1923
  50. Jan Mieczysław 14 VIII 1932
  51. Stanisław Jan 17 III 1934
  52. Zbigniew Jan 7 III 1944 – 13 I 2017
  53. Zofia z d. Głowacka 22 III 1943 – 20 VIII 2013
  54. Kazimierz 12 IX 1956
  55. Paweł 11 VI 1959
  56. Robert Grzegorz 21 VII 1964
  57. Dariusz Adam 10 X 1970

 

Przewodnicy:

 

  1. Iwona z d. Janus
  2. Krzysztof
  3. Marcin