Nazwisko Windak bardzo dobrze komponuje się w wielickim kręgu nazwisk, których genezą jest kopalnia. Takie nazwy „odkopalniane” to właściwie nazwy odzawodowe np. Walacz i nazwy proste np. Bałwan. Nazwisko Windak w sposób łatwy i pozornie pewny przywodzi na myśl urządzenie kopalniane tj „windę”. Windak byłby obecnym „windziarzem”, czyli tym który obsługuje urządzenie zwane windą. Problemem jednak jest, że windę jako urządzenie wynaleziono w poł. XIXw. w USA, a nazwisko notowane jest przynajmniej od końca XVIw. Można próbować łączyć nasze nazwisko z niemieckim czasownikiem „winden” czyli nawijać, wciągać. W kopalni oczywiście było sporo urządzeń, których zasada działania opierała się na nawijaniu lin i w następstwie wyciąganiu, przesuwaniu urobku solnego. Teza ta jest wzmacniana przez wprowadzanie nazw niemieckich do kopalni przez nadzór niemieckojęzyczny i nowinki techniczne zazwyczaj pochodzące z Niemiec, czy Austrii. Tak jak widać, windak musiałby być osobą związaną z obsługą takich urządzeń.
Wszystko co powyższe wygląda fajnie i niestety złudnie, bo istnieje kilka problemów.
1. W kopalni soli w Wieliczce nie było takich górników, którzy nazywaliby się „windakami”, są natomiast górnicy, którzy zajmowali się i obsługiwali kieraty, kołowroty itp. Nazwa tych górników to „trybarze” i co ciekawe; w Wieliczce w metrykach XVIIw. występuje rodzina o nazwisku „Trybarz” pisana jako „Trÿbarz”.
2. Pierwsze zapisy nazwiska „Windak” są związane ze wsią Trąbki i musiało tam powstać najwcześniej ok. 1580r. co jest jednak mało prawdopodobne.
3. Wszystkie powyższe rozważania i wiązania nazwiska Windak z „windą”, czy „winden” pozornie bezsporne są jednak tezami nie popartymi żadnymi zapisami historycznymi, czy kręgiem historyczno-geograficznym występowania nazwiska Windak. Szukanie etymologii nazwiska prze „windę”, „winden”, „Benedykta”, „bindugę” itd. jest „chodzeniem po ciemku” i czystą spekulatywną zabawą słowną. Metodologia (tzw. brzytwa Ockhama) określenia pochodzenia nazwy, typu nazwiska winna być prosta, powinna mieć poparcie zapisu historycznego, a ponad wszystko musi być poparta genealogią.
4. Lingwiści polscy nie wiążą nazwiska Windak powiązanego z nazewnictwem kopalnianym czy technicznym.
To skąd właściwie to nazwisko?
Nazwisko Windak to zniekształcone staropruskie imię Windikō, które oznacza syna Winde. Windikō jest więc nazwiskiem odojcowskim podobnie jak nazwiska Tomasik- syn Tomasza, Piotrowicz- syn Piotra, Jacobson- syn Jakuba czy McArthur- syn Artura itd.
Windak właściwie oznacza „POCHODZĄCEGO Z RODU WINDE. Ród ten w dawnych Prusach był znaczącym rodem, czego dowodem jest istnienie aż 14-stu miejscowości pochodzących od tego rodu. 13 miejscowości zwało się po prusku dosł. wsiami Windego czyli Windekaymami. Kaym [pol. kajmy, kiejmy] to rodzaj wsi pruskiej, wsi obronnej gdzie dawniej był gródek lub dwór. Drugi rodzaj wsi pruskiej to lauks [pol. ławki] to wieś otwarta, czyli pola. Takie rozróżnienie wsi zaistniało w okresie krzyżackim, bo w okresie staropruskim kaym i lauks stanowił jedność jak w innych krajach dwór i wieś z polami. (więcej na ten temat w sekcji http://windaki.pl/do-przyjscia-krzyzakow/). Do dzisiaj w Polsce istnieje tylko jedna miejscowość o pierwotnej nazwie pruskiej, są to Windykajmy pod Kętrzynem. Zniekształcenia pierwotnych pruskich nazw miejscowych i osobowych są związane z zapisem nazwy pruskiej na łacinę, na j. niemiecki i wreszcie na j. polski. Dodatkowe zmiany w pisowni były związane z wymową, lub z błędami pisarzy np. stara pruska nazwa pewnej wsi pod Olsztynem WINDE-KAYMEN zmieniała nazwę na Windtkeim- Windtken- Windikendorf- Windeken Windken , a po 1945 roku na polskie ……….Wołowno. W późniejszym okresie nazwy miejscowości modą niemiecką ulegają skróceniu, i wtedy to powstają nazwy miejscowości Windyki k. Mławy gdzie mieszkają właściciele o nazwisku Windyka, Windyk k. Iławy gdzie mieszkają Windykowie, a w Windaku k. Chełmży mieszkają Windakowie.
Windakowie wywodzą się z miejscowości Windak. W czasach krzyżackich wieś posiadała dwie nazwy tj. nazwę Windak (wspominaną w 1400 roku) i Nydecke -wynikało to z faktu ustanowienia typowego majątku rycerskiego na prawie pruskim stworzonego przez Krzyżaków, a mającego ok. 8 łanów (prawdopodobnie przyłączono do dawnej dwułanowej wsi obronnej Windak sąsiednią nowo powstałą wieś Nydecke o pow. 6 łanów. Nazwa Nydecke to w uproszczeniu po polsku znaczy Nowa Wieś. Windak stał się przysiółkiem Nydecke, a właściciele tj. Windakowie zaczęli pisać się odmiejscowo czyli von Nydecke [pol. z Nydecke], lecz nadal są zwani swym pierwotnym nazwiskiem.
Zagadnienie pochodzenia nazwy Windak było rozpatrywane przez zespół lingwistów kierowany przez prof. Witolda Taszyckiego[1]. Naukowcy ci, nazwę Windak wraz z innymi pięcioma nazwami włożyli w grupę „nazw niejednoznacznych etymologicznie, które można analizować jako niemieckie”. Zespół prof. Kazimierza Rymuta[2] podobnie myśląc wyprowadzał nazwisko nasze jako :
1. „Słowianin, także obcy przybysz” od nazwy ludu Wenetów przeniesionej później na Słowian -[stwniem.] Winida
2. słowa [niem.] der Wind – wiatr
Ciekawe, że te dwa zespoły polskich naukowców nie wzięły pod uwagę tożsamości nazwy miejscowej z nazwą osobową. Naukowcy też nie wzięli pod uwagę częstych nazw miejscowych i osobowych z rejonu północno-wschodniej Polski. Słowniki pruskich nazw osobowych i miejscowych są wydane przez naukowców królewieckich już w latach 20-tych XX wieku.tj. G. Garullisa[3] i R. Trautmanna[4].
Na podstawie powyższych prac Garullisa, Trautmanna i Grasildy Blažiene[5],[6] wyznaczono położenie wielu miejscowości rodowych Winde lub Windikö.
1. Windekaym– Klein Windkeim i Gross Windkeim – Vindkiemis k. Świętej Siekierki
2. Windekaym k. Schiewenau k.Tapiawy
3. Windekaymen – Neuhof część Królewca
4. Windelauchs – Windlau – Wendelau -V andeluva (lauchs to [prus.]lauks- [pol.] ławki, wieś)
5. Windekaymen – Windtkeim – Windtken – Windikendorf – Windeken – Windken- obecnie Wołowno k. Olsztyna
6. Windeck – Windek – Windikendorf – Windackendorf teraz Sudwa k. Olsztynka
7. Windak – Windack – Windak Nydecke k. Chełmży
8. Windgirren – Wittgirren Berginswalde k. Ragnety ([prus.]girren-[pol.] las)
9. Windekenhayn– Windckenhagen – Windenhagen-od Wyndekoy dziś Winiec k. Ostródy
10. Windenhof – obecnie Kunik k. Dobrego Miasta
11. Winditen w Natangii (?)
12. Windyki k. Mławy
13. Windeck – Windyki k. Iławy
14. Windtken – Windykajmy k. Kętrzyna
Nazwy osobowe: Imiona/przydomki/nazwiska
1. Winde
2. Windikö – Windenko – Windike – Wyndyche – Windica – Vindica
3. Windio – Wyndio
4. Windil
5. Windyk – Windek – Windyka – Windyga
6. Windek – Windak – Windack
Biliografia:
[1] Onomastica, red. Witold Taszycki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998.
[2] Rymut Kazimierz, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Kraków 2001.
[3] Gerullis Georg , Die altpreussischen Ortsnnamen, Leipzig-Berlin 1922r.
[4] Trautmann Reinhold, Die altpreussischen Personennamen, 1925r
[5] Grasilda Blažiene, Oiconyms with *kaim in East Prussia, History. A Collection of Lithuanian Universities’ Research Papers(Istorija. Lietuvos aukštuju mokyklu mokslo darbai), issue: 72 / 2008
[6] Grasilda Blažiene , On the Issue Concerning Prussian Proper Names, History. A Collection of Lithuanian Universities’ Research Papers (Istorija. Lietuvos aukštuju mokyklu mokslo darba i, Baltische Ortsnamen in Ostpreussen), issue: 79 / 2010
[7] Rozalia Przybytek, Ortsnamen baltischer Herkunft im südlichen Teil Ostpreussens (Nazwy miejscowe pochodzenia bałtyckiego w południowej części Prus Wschodnich), Stuttgart 1993