(aktualizacja: V 2024r.)
Nazwisko Windak bardzo dobrze komponuje się w wielickim kręgu nazwisk, których genezą jest kopalnia. Takie nazwy „odkopalniane” to właściwie nazwy odzawodowe np. Walacz, Kopacz i nazwy proste np. Bałwan. Nazwisko Windak w sposób łatwy i pozornie pewny przywodzi na myśl urządzenie kopalniane tj „windę”. Windak byłby obecnym „windziarzem”, czyli tym który obsługuje urządzenie zwane windą. Problemem jednak jest, że windę jako urządzenie wynaleziono w poł. XIXw. w USA, a nazwisko notowane jest przynajmniej od końca XVIw. Można próbować łączyć nasze nazwisko z niemieckim czasownikiem „winden” czyli nawijać, wciągać. W kopalni oczywiście było sporo urządzeń, których zasada działania opierała się na nawijaniu lin i w następstwie wyciąganiu, przesuwaniu urobku solnego. Teza ta jest wzmacniana przez wprowadzanie nazw niemieckich do kopalni przez nadzór niemieckojęzyczny i nowinki techniczne zazwyczaj pochodzące z Niemiec, czy Austrii. Tak jak widać, windak musiałby być osobą związaną z obsługą takich urządzeń.
Wszystko co powyższe wygląda fajnie i niestety złudnie, bo istnieje kilka problemów.
1. W kopalni soli w Wieliczce nie było takich górników, którzy nazywaliby się „windakami”, są natomiast górnicy, którzy zajmowali się i obsługiwali kieraty, kołowroty itp. Nazwa tych górników to „trybarze” i co ciekawe; w Wieliczce w metrykach XVIIw. występuje rodzina o nazwisku „Trybarz” pisana jako „Trÿbarz”.
2. Pierwsze zapisy nazwiska „Windak” są związane ze wsią Trąbki i musiało tam powstać najwcześniej ok. 1580r. co jest jednak mało prawdopodobne.
3. Wszystkie powyższe rozważania i wiązania nazwiska Windak z „windą”, czy „winden” pozornie bezsporne są jednak tezami nie popartymi żadnymi zapisami historycznymi, czy kręgiem historyczno-geograficznym występowania nazwiska Windak. Szukanie etymologii nazwiska przez słowa „winda”, „winden”, „Benedykt”, „binduga” itd. jest „chodzeniem po ciemku” i czystą spekulatywną zabawą słowną. Metodologia (tzw. brzytwa Ockhama) określenia pochodzenia nazwy, typu nazwiska winna być prosta, powinna mieć poparcie zapisu historycznego, a ponad wszystko musi być poparta genealogią.
4. Lingwiści polscy nie wiążą nazwiska Windak powiązanego z nazewnictwem kopalnianym czy technicznym.
To skąd właściwie to nazwisko?
Nazwisko Windak to zniekształcone staropruskie imię Windikō, które oznacza syna Winde. Windikō jest więc nazwiskiem odojcowskim podobnie jak nazwiska Tomasik- syn Tomasza, Piotrowicz- syn Piotra, Jacobson- syn Jakuba czy McArthur- syn Artura itd.
Windak właściwie oznacza „POCHODZĄCEGO Z RODU WINDE. Ród ten w dawnych Prusach był znaczącym rodem, czego dowodem jest istnienie aż 14-stu miejscowości pochodzących od tego rodu. 13 miejscowości zwało się po prusku dosł. wsiami Windego czyli Windekaymami. Kaym [pol. kajmy, kiejmy] to rodzaj wsi pruskiej, wsi obronnej gdzie dawniej był gródek lub dwór. Drugi rodzaj wsi pruskiej to lauks [pol. ławki] to wieś otwarta, czyli pola. Takie rozróżnienie wsi zaistniało w okresie krzyżackim, bo w okresie staropruskim kaym i lauks stanowił jedność jak w innych krajach dwór i wieś z polami. (więcej na ten temat w sekcji http://windaki.pl/do-przyjscia-krzyzakow/). Do dzisiaj w Polsce istnieje tylko jedna miejscowość o pierwotnej nazwie pruskiej, są to Windykajmy pod Kętrzynem. Zniekształcenia pierwotnych pruskich nazw miejscowych i osobowych są związane z zapisem nazwy pruskiej na łacinę, na j. niemiecki i wreszcie na j. polski. Dodatkowe zmiany w pisowni były związane z wymową, lub z błędami pisarzy np. stara pruska nazwa pewnej wsi pod Olsztynem WINDE-KAYMEN zmieniała nazwę na Windtkeim- Windtken- Windikendorf- Windeken Windken , a po 1945 roku na polskie ……….Wołowno. W późniejszym okresie nazwy miejscowości modą niemiecką ulegają skróceniu, i wtedy to powstają nazwy miejscowości Windyki k. Mławy, Windeck k. Iławy czy Windak k. Chełmży.
Windakowie wywodzą się z miejscowości Windak. W czasach krzyżackich wieś posiadała dwie nazwy tj. nazwę Windak (wspominaną w 1400 roku) i Nydecke -wynikało to z faktu ustanowienia typowego majątku rycerskiego na prawie pruskim stworzonego przez Krzyżaków, a mającego ok. 8 łanów (prawdopodobnie przyłączono do dawnej dwułanowej wsi obronnej Windak sąsiednią nowo powstałą wieś Nydecke o pow. 6 łanów. Nazwa Nydecke to w uproszczeniu po polsku znaczy Nowa Wieś. Windak stał się przysiółkiem Nydecke, a właściciele tj. Windakowie zaczęli pisać się odmiejscowo czyli von Nydecke [pol. z Nydecke], lecz nadal są zwani swym pierwotnym nazwiskiem.
Zagadnienie pochodzenia nazwy Windak było rozpatrywane przez zespół lingwistów kierowany przez prof. Witolda Taszyckiego[1]. Naukowcy ci, nazwę Windak wraz z innymi pięcioma nazwami włożyli w grupę „nazw niejednoznacznych etymologicznie, które można analizować jako niemieckie”. Zespół prof. Kazimierza Rymuta[2] podobnie myśląc wyprowadzał nazwisko nasze jako :
1. „Słowianin, także obcy przybysz” od nazwy ludu Wenetów przeniesionej później na Słowian -[stwniem.] Winida
2. słowa [niem.] der Wind – wiatr
Ciekawe, że te dwa zespoły polskich naukowców nie wzięły pod uwagę tożsamości nazwy miejscowej z nazwą osobową. Naukowcy też nie wzięli pod uwagę częstych nazw miejscowych i osobowych z rejonu północno-wschodniej Polski. Słowniki pruskich nazw osobowych i miejscowych są wydane przez naukowców królewieckich już w latach 20-tych XX wieku.tj. G. Garullisa[3] i R. Trautmanna[4].
Na podstawie powyższych prac Garullisa, Trautmanna i Grasildy Blažiene[5],[6] wyznaczono położenie wielu miejscowości rodowych Winde lub Windikö.
1. Windekaym– Klein Windkeim i Gross Windkeim – Vindkiemis k. Świętej Siekierki
2. Windekaym k. Schiewenau k.Tapiawy
3. Windekaymen – Neuhof część Królewca
4. Windelauchs – Windlau – Wendelau -V andeluva (lauchs to [prus.]lauks- [pol.] ławki, wieś)
5. Windekaymen – Windtkeim – Windtken – Windikendorf – Windeken – Windken- obecnie Wołowno k. Olsztyna
6. Windeck – Windek – Windikendorf – Windackendorf teraz Sudwa k. Olsztynka
7. Windak – Windack – Windak Nydecke k. Chełmży
8. Windgirren – Wittgirren Berginswalde k. Ragnety ([prus.]girren-[pol.] las)
9. Windekenhayn– Windckenhagen – Windenhagen-od Wyndekoy dziś Winiec k. Ostródy
10. Windenhof – obecnie Kunik k. Dobrego Miasta
11. Winditen w Natangii (?)
12. Windyki k. Mławy
13. Windeck – Windyki k. Iławy
14. Windtken – Windykajmy k. Kętrzyna
Nazwy osobowe: Imiona/przydomki/nazwiska
1. Winde
2. Windikö – Windenko – Windike – Wyndyche – Windica – Vindica
3. Windio – Wyndio
4. Windil
5. Windyk – Windek – Windyka – Windyga
6. Windek – Windak – Windack
Z powyższych danych wynika, że nazwisko Windak wywodzi się z nazwy pruskiej i oznacza „pochodzącego z rodu Winde”. Jednak to nie koniec problemów, bo imię Winde nie jest pochodzenia pruskiego tylko … germańskiego. Złączenie liter –ind jest też typowe dla języków germańskich, nie ma tego przypadku w bałtyjskim czy słowiańskim. Końcówka –e oznacza imię męskie. Ta końcówka była popularna w językach bałtyjskich i germańskich.
Wg. badań genetycznych najwięcej haplogrup podobnej do naszej haplogrupy pochodzi z Anglii. Jak to pogodzić?
Przesłanka 1 – lingwistyczna
Najprawdopodobniejsze jest stwierdzenie że imię WINDE pochodzi od słowa [zachgerm.] wind lub [goc.] winds czyli wiatr. Słowo WIND występuje w języku zachodniogermańskim, co oznacza że występuje na terenach obecnych północnych Niemiec i Jutlandii. Słowo WINDS oznaczający wiatr występuje w języku gockim i występowało w miejscu pobytu Gotów czyli na południu Szwecji, północnej Jutlandii itd. Ciekawe jest zagadnienie jakim językiem posługiwali się mieszkańcy północnej Jutlandii czyli Jutowie. Jutowie to zrzeszenie różnych ludów, gdzie obok Gotów zwanymi Geatami lub Guthi i Cymbrów (Cimbri) zamieszkują Teutonowie i pewnie Anglowie. Wszystkie te grupy mają różne pochodzenie i różny język: Goci mówią po gocku, Cymbrowie i Teutonowie mówią mieszaniną gocko-celtycką, a Anglowie językiem zachodnio-germańskim. Cymbrowie zamieszkują północny skraj Jutlandii obecnie zwany Kimmerlandem (Himbersysel). Przypuszczalnie język jutski był mieszaniną gocko-germańską ze słowami celtyckimi. Takim językiem posługiwali się ich potomkowie w Anglii w okolicach Kentu. Ich język generalnie nie był rozpoznawalny przez Anglosasów. Jedno jest pewne, że słowo wiatr było wymawiane jako wind lub winds, czyli prawie tak samo. Od tego słowa mogła powstać nazwa osobowa WIND lub WINDE. Ta nazwa nie mogła powstać w pozostałej Skandynawii, bo na wiatr mówiono vindr, nie mogła też powstać na ziemiach pruskich, bo tam mówiono wetro.
Pewien problem lingwistyczny jest z literką –e na końcu imienia. Nie ma pewności, że istniała ona w okresie jutskim, choć w staroangielskim w nazwach często pojawia się końcówka –e. Bardzo prawdopodobne jest, że ta końcówka pojawiła się w pruskim. Powszechność imion zakończonych na –e jest powszechna np. Bonde, Borke, bedune, Grande, Dirke Garune, Monte, Pomede, Royte, Sande, Wope i wiele innych. Także imię WINDE jest złożeniem, koglomeratem germańsko – pruskim.
Przesłanka 2 – historyczna
Cymbrowie (Cimbri) to lud celtycko-germański. Takich mieszanych ludów było kilka np. Atuatuci, Eburonowie i prawdopodobnie Teutonowie. Wodzowie cymbryjscy podczas bitew z Rzymianami nosili celtyckie imiona tj. Lugiusz, Boioriks, Caesorix i Claodicus. Do Cymbrów należał odnaleziony w bagnie Gundestrup tzw. srebrny kocioł z Gundestrup. Kocioł z Gundestrup – bogato zdobione naczynie ze srebra powstałe w okresie lateńskim, datowane na II lub I w. p.n.e., jeden z najcenniejszych zabytków celtyckiej sztuki złotniczej. Rzeźbienia na kotle odnoszą się do mitologii celtyckiej. Odnalezione zostało na torfowisku w pobliżu miejscowości Gundestrup (Himmerland, Dania). Wielu Cymbrów zginęło podczas walk z Rzymianami, pozostali dalej żyli na swoich terenach. Cymbrowie i Teutonowie osłabieni po wojnach rzymskich tracili na znaczeniu i wraz Gotami zamieszkującymi północną część Jutlandii stworzyli konfederację plemion i odtąd będą zwani Jutami. Około V wieku napór Duńczyków na ziemie Jutlandii narastał i Jutowie wraz z Anglami i Saksonami zaczęli opuszczać swe ziemie i osiedlać się w obecnej południowo-wschodniej Anglii. Jutowie osiedlili dwa okręgi, jeden w okolicy dzisiejszego Kentu, oraz drugi na wyspie Wight i na północ od niej południowa część hrabstwa Hampshire.
To osiedlanie trwało w V i VI wieku, w tym samym czasie Cymbrowie (część Jutów) wybrało kierunek wschodni i osiedliło się w okolicy obecnego Elbląga na ziemiach Widivariów (tzw. grupa olsztyńska).
Dało to początek Prus – patrz HISTORIA PRUSÓW/ DO PRZYJŚCIA ŚW. WOJCIECHA – ERA PRUSÓW http://windaki.pl/do-przyjscia-sw-wojciecha/. W tym czasie też przybył nasz przodek WIND lub WINDE. Potwierdzeniem tak wczesnego przybycia i rozbudową tego rodu jest powstanie bardzo licznej ilości miejscowości rodowych WINDE-KAYM, oraz bardzo stary gród w Windeck (Windyki k. Iławy) z okresu VII-VIIIw. n.e. (patrz zakładka GENEALOGIA/HERB).[8]
Suma: Nazwisko WINDAK pochodzi od imienia założyciela rodu WINDE. WINDE to imię początkowo germańskie WIND [pol. Wiatr], w późniejszym okresie „uprusowiło” się czyli zprutenizowało się przez dodanie końcówki –e.
Te powyższe przesłanki wyjaśniają naszą haplogrupę celtycką czyli pochodzimy od Cymbrów czyli związku, federacji ludów celtyckich i germańskich. Ta haplogrupa jest niezwykle rzadka i tylko taka jest możliwość przybycia jej do Prus. Paradoksalnie umieszczenie naszych przodków na półwyspie Jutlandzkim daje wytłumaczenie powstania naszego nazwiska w Prusach.
Biliografia:
[1] Onomastica, red. Witold Taszycki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998.
[2] Rymut Kazimierz, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Kraków 2001.
[3] Gerullis Georg , Die altpreussischen Ortsnnamen, Leipzig-Berlin 1922r.
[4] Trautmann Reinhold, Die altpreussischen Personennamen, 1925r
[5] Grasilda Blažiene, Oiconyms with *kaim in East Prussia, History. A Collection of Lithuanian Universities’ Research Papers(Istorija. Lietuvos aukštuju mokyklu mokslo darbai), issue: 72 / 2008
[6] Grasilda Blažiene , On the Issue Concerning Prussian Proper Names, History. A Collection of Lithuanian Universities’ Research Papers (Istorija. Lietuvos aukštuju mokyklu mokslo darba i, Baltische Ortsnamen in Ostpreussen), issue: 79 / 2010
[7] Rozalia Przybytek, Ortsnamen baltischer Herkunft im südlichen Teil Ostpreussens (Nazwy miejscowe pochodzenia bałtyckiego w południowej części Prus Wschodnich), Stuttgart 1993.
[8]
1. Abraham Lissauer, Drei Burgwälle bei Deutsch-Eylau — TŁUMACZENIE.